منابع گیاهی و میوه ها در طب قدیم
گزیده ای از نرم افزار دایره المعارف سلامت با طبیعتمنابع گیاهی و میوه ها در طب قدیم
گزیده ای از نرم افزار دایره المعارف سلامت با طبیعت«کهربا»
«کهربا»
کهربا صمغ درختی است بلندقد که در نواحی سرد زمین می‌روید.
بهترین نوع کهربا آن است که محکم و شفاف و براق و طلایی رنگ بوده مشتعل نگردد و هنگامی که آن را در دست مالش می‌دهند گرم شود و بوی آبلیمو بدهد و ذرات کاه و خاشاک و پنبه و ابریشم را بخوبی بر باید افرادی که رگ‌های ششی آنان پاره شده و مقدار خون به صورت استفراغ بالا می‌آورند چنانچه مقدار نیم مثقال از پودر کهربا را با آب یخ بخورند در بسته شدن خون شش‌ها به تجربه رسیده که بسیار موثر است. (لازم به تذکر است افرادیکه خون زیاد استفراغ می‌کند. جزء بیماران اورژانسی بوده و باید تحت مراقبت پزشک هم باشند.)
افرادی که تکمه بواسیر دارند مقداری کهربا را پودر کرده و با صبر زرد مخلوط و بر تکمه بواسیر ضماد نمایند (بگذارند) تکمه دانه بواسیر را از بین خواهد برد. افرادی که خون دماغ نسبتاً شدید دارند چنانچه پودر کهربا را به بینی خود بکشند خون دماغ را بند می‌آورد. افرادیکه نزلات (ترشحات) سینوس‌های صورت و پیشانی آنان مرتب به شش‌ها ریخته و سبب ناراحتی شش‌های آنان می‌شود. چنانچه مقداری پودر کهربا را در چند نوبت یک روز در میان در بینی بکشند و هر بار مقدار دو گرم از این پودر را نیز میل نمایند (یک روز در میان) از ریختن نزلات سینوس‌ها به شش‌ها جلوگیری بعمل می‌آید و ناراحتی آنان برطرف خواهد شد. مقدار خوراک کهربا یک تا 5/2 گرم است.
«موم»
«موم»
موم منشاء‌گیاهی دارد و زنبور عسل آن را درست می‌کند. اطباء سنتی از موم استفاده‌های فراوان مینمایند. در بسیاری از مرهم‌ها موم به کار می‌رود. چون موم قدرت التیام بافت‌ها را زیاد کرده و بهبودی زخم‌ها را تسریع می‌نماید. افرادیکه مبتلا به زخم‌های دستگاه گوارش هستند می‌توانند مقداری موم را در روغن کنجد حل کرده و میل نمایند و چند روزی این عمل را ادامه دهند. در بهبودی زخم‌های دستگاه گوارش اثر قابل توجهی دارد.
افرادیکه به اسهالهای مزمن مبتلا هستند چنانچه روزانه مقداری موم حل شده در روغن بادام یا روغن کنجد را به طوریکه مقدار روغن زیاد نباشد میل کنند یا بدون حل کردن در روغن به صورت محلول در آب گرم میل کنند اسهال آنان بهبود می‌یابد. افرادیکه صدای خود را می‌خواهند صاف کنند می‌توانند تا چند روز در خوردن مقداری موم حل شده در آب گرم یا روغن کنجد ادامه دهند صدای آنان صاف می‌گردد. در قدیم افرادی که با حربه‌های زهرآلود زخمی می‌شده‌اند مرهم‌هایی که برای بهبود زخم به کار می‌برده‌اند با موم درست می‌کرده‌اند چون موم خود خنثی کننده زهر بوده و زهر را از عضو جذب می‌کند. اگر مقداری موم را در روغن حیوانی یا روغن زنبق یا روغن یاسمن حل نموده و بر چهره بمالند (البته باید در هوای بدون گرد و غبار استفاده کنند، رنگ رخساره را باز و چهره را شفاف و زیبا می‌سازد و اگر در صورت انسات مبتلا به بیماری کلف که یک نوع زبری مخصوصی است و در پوست بدن پیدا می‌شود و گاهی هم پوس می‌دهد ضماد کنند کلف را نیز زایل می‌سازد. جهت جلوگیری از ماندن و گیر کردن شیر در پستان زنها می‌توان موم را به صورت ورقه‌ای در آورده و بر روی پستان انداخت تامانع بسته شدن مجاری خروج شیر از پستان گردد. ضمناً پستان را مرتباً بدوشند تا شیر از پستان خارج شود و به جریان افتد و پستان سخت و چرکی نشود. گاهی در بعضی از اعضای بدن گرفتگی عصبی پیدا می شود که برای بهبود آن می‌توان موم را در روغن کنجد حل نموده و گرم کرده بر عضو بمالند و به تدریج ماساژ بدهند، گرفتگی عصبی را برطرف می‌نماید. مقداری خوراک موم یک درم که برابر با تقریباً چهار گرم است میباشد.
« مهر گیاه»
« مهر گیاه»
گیاهی است از تیره سیب‌زمینی علفی و بدون ساقه و برگهای پهن و بزرگ دارد که از ناحیه یقه خارج می‌شود ریشه‌ی قوی دارد که معمولاً دو شاخه‌ای است گلهای آن در وسط برگها قرار دارند و رنگ گل سفید مایل به سبز است . اندام مورد استعمال دارویی بیشتر ریشه گیاه است. طبیعت آن سرد و گیاه تقریباً سمی است چون دارای دو آلکالوئید هیوسیامین و هیوسین و چند ماده دارویی دیگر است. از این جهت بعنوان مخدر و گاهی به جای مسکن از آن استفاده می‌شود. این گیاه را معمولاً همراه با داروهای دیگر مصرف می‌کنند و چند نوع دارد. از این گیاه ماده‌ی موثر استخراج می‌کنند. زادگاه اصلی آن ایران نیست مگر آن را به این کشور آورده باشند.
«مامیران»
«مامیران»
دانه‌های مامیران شبیه به دانه کنجد است. این گیاه در شمال ایران فراوان است. طبیعت این گیاه گرم است. عصاره تازه این گیاه را در قدیم مردم برای معالجه زخم‌های جلدی و برطرف نمودن میخچه پا بکار می‌برده‌اند.
عصاره این گیاه در معالجه بواسیر کم نظیر است. عصاره گیاه یا آب جوشانده آن مسکن درد دندان بوده و مضمضه آن درد دندان را ساکت می‌سازد. در بیشتر ناراحتی‌های رحم شستشو با آب جوشانده این گیاه ناراحتی را برطرف می‌کند. شستشوی چشم در هنگام ناراحتی و در کم شدن قدرت بینایی با آب جوشانده این گیاه ضمن ضد عفونی کردن چشم و ضمائم آن غدد اشکی و غدد چربی ساز پلک‌ها را نیز تحریک نموده و قدرت بینایی را تقویت می‌نماید. در بیماری سینوزیت صورت آب جوشانده این گیاه را با کمی عسل مخلوط نموده و داخل بینی را شستشو می‌دهند. ضمناً می‌توان از بخور گیاه استفاده نمود. در یرقان این گیاه را بصورت خوراکی مصرف می‌کنند و مقدار خوراک از جرم برگهای جوان گیاه دو گرم است و از آب جوشانده آن پنج گرم که پس از صاف کردن آب صاف شده را می‌خورند.
«مقل بوی جهودان»
«مقل بوی جهودان»
وجه تسمیه آن این بوده است که یهودیان آن را بسیار بخور می‌داده‌اند و مردم هندوستان آن را گوگل می‌نامند.
بهترین نوع مقل آن است که خالص و براق و لزج و چسبنده و نرم و خوشبو و زرد رنگ و تلخ مزه باشد و در آب خوب حل شود صمغ مقل هر چه کهنه‌تر شود سختی آن بیشتر و طعم آن تلخ‌تر می‌گردد.
طبیعت آن گرم است. مقل خواص طبی فراوان دارد و سبب جمله از بین بردن بلغم و اخلاط زیادی اندام‌ها و دستگاههای بدن مانند اخلاط ریه‌ها میباشد. چنانچه مقدار دوم مثقال مقل سرخرنگ را خوب بسایند و با شربت عسل (عسل محلول در آب) بخورند اخلاط سینه را از بین می‌برد و در ضمن نفخ اعضاء‌و دستگاههای بدن منجمله دستگاه گوارش را نیز زایل می‌گرداند.برای تقویت قوای تناسلی مقدار چهار گرم مقل را با یک لیوان شیر تازه دوشیده میل مینمایند این عمل ضمن قوای تناسلی اخلاط زیادی بدن را دفع نموده و ضعف کبد و ضعف گوارش و درد مفاصل را نیز از بین خواهد برد.
پزشکان قدیم برای مداوای کزاز ضمن معالجات دیگر مقل را نیز به صورت خوراکی تجویز می‌نموده‌اند در معالجه مجرب بوده است. چنانچه مقل را با مقداری سرنج مخلوط کرده و بر تکمه یا دانه بواسیر بگذارند آن را از بین خواهد برد و چون داروی مذکور را بر ورم‌های محکم ضماد نمایند ورم را تحلیل می‌برد.
در مداوای بیماری سیاتیک خوردن و ضماد مقل بسیار مفید است. بخور دادن مقل ارزق در زیر رحم زنان سبب ضدعفونی شدن رحم و باز کردن عادت ماهانه و رقیق شدن خون عادت ماهانه می‌شود.
زنانیکه هنگام شروع دوره جنسی (عادت ماهانه) شکم درد دارند بخور مقل ازرق در زیر رحم برای آنان مفید است و درد را از بین می‌برد و چون ساق کننده جنین است زنان باردار در استعمال آن مجاز نیستند. اگر مقداری مقل ازرق را با باقلای پخته مخلوط کرده و بر خنازیر بگذارند آن را تحلیل می‌برد. مقدار مصرف غیر از موارد استنشاقی سه تا چهار گرم میباشد.
«مارچوبه»(هلیون = کشک المار)
«مارچوبه»
(هلیون = کشک المار)
جوانه‌های تازه این گیاه بیشتر از سایر اندام‌های مصرف دارویی داشته و بعنوان داروی ملین و معرق مصرف می‌شود. ضمناً گرفتگی اعضا بدن را نیز مرتفع می‌سازد.
مارچوبه دارای ساقه‌های نازک و استوانه‌ای شکل است که این ساقه‌ها دارای خطوط بسیار ظریف‌اند. میوه این گیاه قرمز رنگ و زیبا و دارای دانه‌های متعدد است. طبیعت این گیاه را بعضی سرد و بعضی معتدل دانسته‌اند. این گیاه را برای بیماران مبتلا به استسقاء و بعضی ناراحتی‌های قلبی که در اثر آن بافت‌های بدن آب می‌آورند و بعضی از انواع یرقان استفاده می‌کنند. مقدار خوراک آن از عصاره ریزمها و ریشه‌های تازه گیاه چهل تا پنجاه گرم و اگر اندام خشک گیاه باشد. یعنی ریشه‌های خشک شده باشند، پنجاه گرم خشک شده را جوشانده و آب صاف شده را می‌خورند.
لازم به ذکر است که افراد مبتلا به ناراحتی‌های عصبی و دارندگان سنگ کلیه و روماتیسم‌های مزمن در خوردن آن مجاز نیستند.
«موسیر»
«موسیر»
طبیعت آن گرم و خشک است. این غده‌ها که هم همراه غذا خورده می‌شوند و هم تا حدودی جنبه دارویی و درمانی دارد کم کننده رطوبات دستگاه گوارش و مفاصل بدن بوده و مدر بول و زیاد کننده عرق و بشاش و گلگول کننده‌ی پوست بدن است. ضمناً گیاهی است ضد عفونی کننده و افرادیکه برای آشامیدن آب تصفیه شده در اختیار ندارند بهتر است با توجه به مزاج خود و فصول ساز و شرایط دیگر گاه‌گاهی همراه با غذا مقداری موسیر میل نمایند تا از ابتلا به بعضی بیماری‌هایی که به وسیله آب منتقل می‌شوند در امان باشند. موسیر برای بیشتر امراض عصبی مفید بوده و تقویت کننده طحال و دفع کننده انگلها نیز میباشد. افرادی که به وسیله مار یا عنکبوت صحرا مسموم شده‌اند، چنانچه سرم ضد سم مربوطه در اختیار نداشته باشند می‌توانند ضمن انجام کارهای مقدماتی و امدادی مخصوص اقدام به خوردن مقداری موسیر نمایند چون اثر این گونه سم‌ها را از بین می‌برد. افرادی که عادت به خوردن موسیر دارند موی بدنشان دیرتر از حالت طبیعی سفید می‌شود و کمتر از افراد دیگر می‌ریزد.
چنانچه زیره را با موسیر و برگ صنوبر بجوشانند و پای دندانها بگیرند (دهان شویه) لثه‌ها را قوی و داندان‌ها را محکم می‌کند. مردهایی که نعوذ به آنها دست نمی‌دهد و به رخاء آلت تناسلی مبتلا شده‌اند می‌توانندموسیر را با مغز گردو در روغن تازه گوسفندی یا گاوی سرخ کرده و میل نمایند به سرعت به حالت طبیعی در می‌آیند. اما در خوردن موسیر و به حالت خام افراد گرم مزاج نباید مداومت نمایند. چون به شدت حرارت آنان می‌افزاید و اگر قصد مداومت در خوردن آن هست باید اولاً به صورت پخته مصرف شود و اگر با روغن بادام شیرین باشد نیکوتر است. اگر زالو در حلق کسی رفته باشد و در آنچا چسبیده باشد مقداری موسیر را در سرکه جوشانده و یا کوبیده و عصاره آن را بگیرند و غرغره نمایند، زالو از جای کنده یا بیرون می‌آید و از بین می‌رود.
«هندوانه»
«هندوانه»
طبیعت آن سرد و تر است از نظر خواص دارویی این گیاه کم کننده حرارت بدن بوده و برای تب‌های گرم مزاج و گلودردها و حرارتهای کبدی و کلیوی بسیار نافع است. عطش مفرط را برطرف می‌کند. بدن افراد لاغر خشک مزاج را تر و مرطوب و متعادل می‌کند، برای مداوای یرقان نوشیدن آب هندوانه با سکنجبین مفید است مدر بول و دافع سنگهای کوچک مجرای ادرار است. برای قطع تب‌های گرم مزاج آب هندوانه و شیرخشت مصرف می‌شود، برای مداوای ناراحتی‌های صفراوی آب هندوانه را با تمبر هندی می‌خورند. برای افرادی که سرفه‌های رطوبی می‌زنند و برای معده‌های سرد مزاج و افرادی که رخاء معده (سستی و ضعف) دارند مفید نیست.
برای افرادی سرد مزاج باید هندوانه را با عسل بخورند بدین طریق که بالای هندوانه را سوراخ کرده مقداری عسل در آن ریخته سپس به مدت چند روز آن را در یخچال گذارند بعد بخورند. اشخاصی که به وسواس مبتلا می‌باشند چنانچه از پوست هندوانه و عسل یا شکر نی مربا درست کرده و روزانه مقداری بخورند حالت وسواس آنان برطرف خواهد شد. برخلاف هندوانه رسیده که خواص فراوان دارد خوردن هندوانه نارس صحیح نیست و انسان را ترسو می‌کند.
«همیشه بهار»
«همیشه بهار»
گیاهی است از تیره‌ی کاسنی به صورت وحشی می‌روید و بعنوان گل زینتی نیز پرورش داده می‌شود. طبیعت این گیاه را بعضی معتدل و بعضی سرد و خشک دانسته‌اند، اندام مورد استفاده برگ و گل این گیاه است.
این دارو برای ورم طحال و بعضی از اقسام سردردهای و درد چشم و ورم پلک نافع میباشد. برای معالجه ورم پلک گلهای این گیاه را با آرد جو مخلوط و با شیر گاو خمیر کرده به صورت لواشک بر روی ورم می‌گذارند و از آب طبخ شده نیز در چشم می‌چکانند. در معالجه باد سرخ پودر گل یا پودر برگ همیشه بهار را در لواشک اضافه نمایند بهبودی را سریعتر می‌کند. خوردن مقداری از آب طبخ شده آن برای سرفه‌های گرم مزاج و برای درد سینه مفید است. افرادی که به ورم کبد یا ورم مجاری صفراوی و یا کیسه صفرا مبتلا می‌باشند می‌توانند برگ همیشه بهار را کوبیده و مقدار 80 گرم از عصاره برگ آن را بیاشامید. پودر برگ همیشه بهار در بند آوردن اسهال مجرب است. مقدار خوراک آن تا بیست گرم است که جوشانده آب صاف شده را می‌خورند. زنانیکه ترشحات رحم آنان از حال طبیعی بیشتر است در صورتی که متعفن نباشد چنانچه پودر برگ خشک شده همیشه بهار را روی پنبه‌ای ریخته بخود بگیرند ترشحات زیادی را خشک می‌کند، اما اگر ترشحات متعفن باشد لازم است ابتدا باد داروهای گندزدا داخل رحم را شستشو داد سپس به طریق فوق عمل کنند. یکی از گیاهانی که درگندزدایی رحم قابل توجه میباشد سداب است که می‌توان با آبی که برگ سداب در آن جوشانده شده رحم را شستشو داد و عمل گندزدایی را انجام داد.
«یاس»
«یاس»
یاس گیاهی است از تیره زیتون چند گونه مختلف بعضی زرد و بعضی دارای گلهای بنفش و سومی دارای گلهای سفید است و یاس سفید بیشتر از بقیه جنبه دارویی و درمانی دارد و اندام دارویی این گیاه گل آن است. طبیعت آن گرم و خشک است. این گیاه مدر بول (ادرار آور) و باز کننده عادت ماهانه در زنانیکه عقب‌افتادگی دارند میباشد.
ضمناً کشنده انگلهای دستگاه گوارش بوده و اگر به مقدار بیشتری خورده شود انگلها را کشته و اخراج می‌کند و چون به مقدار کمتری خورده شود مفرح بوده و قدرت جنسی را نیز تحریک می‌سازد. بوییدن گلهای آن سبب تقویت اعصاب و تسکین دردهای سرد مزاج است. اما اگر افراد گرم مزاج و پرخون از آن استفاده کنند. دچار سردرد می‌گردند. خوردن مداوم آن موی بدن را زودتر از موقع سفید می‌گرداند. اگر گلهای یاس سفید را در آب جوشانده و آب حاصل را با آب گرم وان حمام مخلوط نمایند و بدن را مدتی در این آب گرم قرار دهند جریان خون را در پوست بدن سریع نموده و رنگ رخساره را زیبا و گلگون می‌کند. مقدار خوراک از پودر گل برگها پنج گرم و اگر به صورت جوشانده مصرف شود ده گرم میباشد.
«یاس چمپا (یاسمن چمبا)»
«یاس چمپا (یاسمن چمبا)»
گلها و برگهای این گیاه مصرف درمانی دارد. گلهای این گیاه دارای طعم تلخی بوده و استفراغ آورند. از گلهای این گیاه همراه با داروهای ضمادی برای التیام زخم استفاده می‌شود. افرادیکه مخاط دهان آنان ورم نموده اگر عصاره برگهای این گیاه را در دهان گرفته و مضمضه کنند و بیرون ریزند زخم‌های دهان را که بیشتر از نوع سرد مزاج هستند و یاگاهی قارچی می‌باشند بهبود می‌بخشند و در ضمن می‌توانند درد دندان را تسکین داده و ناراحتی لثه را نیز مرتفع سازد. ضمناً گیاهی است مدر و خلط‌آور و دارای خاصیت مسهلی و چند ماده دارویی دیگر و مقداری لینالول است. مقدار خوراک از پودر برگ یا برگ خشک شده یک تا سه قاشق چای خوری میباشد که مقداری آب نیمگرم از بالای آن خورده می‌شود.
«نیلوفر آبی»
«نیلوفر آبی»
این گیاه گل زینتی دارد که در داخل آب‌های راکد زندگی می‌کند از پائین به ته آب چسبیده و ساقه قائم آن در آب قرار دارد برگهای پهن دارد که بر سطح آب مفروش شده‌اند. دمگل از وسط برگها بیرون آمده و در هوا قرار دارد. گل آن درشت و زیبا و به رنگ‌های مختلف می‌باشند و بهترین نوع آن از نظر دارویی گل سفید یا نیلی رنگ آن است و در میان میوه دانه‌های کوچک سیاه رنگ وجود دارد که دارای ماده لزجی می‌باشند.
طبیعت آن سرد و تر است. گل و ریشه و میوه و دانه آن مصرف دارویی دارند. اینک چند نمونه از خواص دارویی آن ذکر می‌شود.
1) جوانانیکه بسیار محتلم می‌شوند چنانچه مقداری ریشه آن را با دانه‌ی خشخاش مخلوط و میل نمایند از احتلام خارج از حال طبیعی آنان جلوگیری می‌شود.
2) افرادیکه به ورم حلق و یا بیماری حناق (دیفتری) مبتلا می‌شوند اگر مقداری از ریشه‌ی نیلوفر آبی را دم کرده و آب آن را غرغره نمایند ورم حلق را زائل می‌کند.
3) در بهبودی دیفتری همراه داروهایی دیگر اثر قابل توجهی دارد.
4) بوییدن گل آن مقوی قلب و اعصاب و مسکن دردهای گرم مزاج بوده و خواب‌آور میباشد.
5) گل آن را برای معالجه تب‌های مزمن گرم مزاج به کار می‌برند و ریشه‌ی آن بیشتر در معالجه اسهالهای مزمن و یا ورم طحال به کاربرده می‌شود. مقدار خوراک از جرم گل آن که خشک شده باشد و پودر کرده و به دهان ریخته و بخورند ده گرم و از مطبوخ گل آن که پس از دم کردن صاف نموده و آب صاف شده را بخورند تا هفت مثقال است و مقدار خوراک از ریشه‌ی آن از چهارگرم تا ده گرم میباشد. این دارو به طور موقت قوای تناسلی را ضعیف می‌کند. لذا افرادیکه مصرف می‌کنند لازم است که پس از بهبودی بیماری مورد مداوا با استفاده از داروها یا غذاهای مقوی قدرت جنسی این نقیصه را بر طرف نمایند. آنان که گاهی که اثر برخورد شدید حرارت کوره‌ها یا آفتاب شدید بر سردچار سردردشدید می‌شود. اگر در چنین مواقع مقداری از گیاه نیلوفر آبی را کوبیده و بر سر گذارند سردرد را ساکت می‌کند.
افرادیکه به درد مثانه مبتلا هستند اگر گل یا دیگر اعضا این گیاه را کوبیده و در بالا مثانه گذارند و یا مقداری از عصاره‌ی آن را ضماد کنند درد مثانه آنان ساکت خواهد شد. افرادیکه عطش مفرط دارند اگر مقداری نیلوفر آبی را دم کرده میل کنند عطش برطرف می‌شود. خوردن این گیاه برای افراد سرد مزاج و مردان مبتلا به سرعت انزال و افراد بلغمی مزاج مضر است، مگر آنکه آن را با دارچین و عسل میل نماین. از گل این گیاه می‌توان عرق نیلوفر تهیه نمود که خواص آن مشابه خواص گل گیاه است.
«نیلوفر زینتی»(حب النیل = نیلوفر کرمانشاهی)
«نیلوفر زینتی»
(حب النیل = نیلوفر کرمانشاهی)
این گیاه یکساله بوده و به گیاهان مجاور می‌پیچد و بالا می‌رود و گلهای شیپوری زیبا و رنگارنگ می‌دهد. این گیاه مصرف درمانی دارد و بعنوان داروی دفع انگل مصرف می‌شود و دارویی است سمی و همراه چند داروی دیگر جهت خروج انگلها از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این گیاه بر معالجه مرض بهق و برص ورم طحال و نقرس و جرب و زخم‌هایی که کهنه شده و مرتب آب می‌دهند استفاده می‌شود. گاهی نیز برای اخراج بلغم از بدن خورده می‌شود. اگر مقدار پنج گرم از پودر دانه این گیاه را با بیست گرم شکر مخلوط نموده و سه قسمت نمایند و هر قسمت را یک روز با روغن بادام شیرین بخورند، انگلها را از بدن خارج می‌سازد. مقدار چهارگرم از پودر دانه این گیاه شکم پیچ شدید و اسهال شدید عارض نموده بطوریکه ممکن است شخص ضعیف را هلاک نماید.
«نسترن»
«نسترن»
این گیاه بیشتر در نواحی گرم زمین می‌روید. گلی است خوشبو و زیبا و معمولاً سفید رنگ و رنگ‌های دیگر نیز پرورش داده شده است، مانند رنگ زرد. دارای خواص دارویی متعدد است که هم به صورت خوراکی و هم به صورت ضمادی مصرف می‌شود گلبرگهای آن مصرف دارویی دارد و چند نمونه از فرم مصرف آن قید می‌گردد.
1)افرادیکه عرق بدنسان بوی بد می‌دهد چنانچه از عصاره‌ی این گیاه در حمام بعد از اتمام شستشو بر بدن خود بمالند بوی بد بدن را زایل و بدن را خوشبو می‌سازد. اگر گلبرگهای سائیده شده این گیاه را با حنا مخلوط کرده به ریشه موها بمالند سبب تقویت موها شده و پیاز مو را قوی و محکم می‌کند. اگر با گلبرگهای آن گل قند درست کنند (از عسل یا شکرنی استفاده شود) و روزی 4 تا 8 گرم از این گل قند را میل نمایند سفید شدن موهای بدن را به تاخیرمی‌اندازد. در ضمن دارویی است، مفرح و مقوی اعصاب و بوییدن آن نیز سبب تقویت قوای دماغی می‌شود. مصرف آن سرعت جریان خون را در رگ‌های پوست بدن زیاد کرد و سبب لطافت پوست بدن می‌گردد.
«وانیل وانیله»(گیاهی است از تیره ثعلب)
«وانیل وانیله»
(گیاهی است از تیره ثعلب)
این گیاه بیشتر در آمریکای مرکز می‌روید و در بعضی نقاط دیگر پرورش داده می‌شود. میوهی درازی دارد که درازی آن به پانزده سانتی‌متر می‌رسد. از این میوه ماده‌ای به نام وانیلین استخراج می‌کنند که معطر است و در شیرینی سازی و مرباجات و بعضی غذاهای دیگر برحسب سلیقه طباخ به کار برده می‌شود. ساقه این گیاه به اشیاء یا گیاهان اطراف خود می‌پیچد و از آنها بالا می‌رود. اندام مورد نیاز این گیاه میوهی آن است و این میوه را وانیل می‌گویند که دارای بوی مطبوع و قوی میباشد و طعم آن مختصری شیرین است. درون میوه دانه‌های کوچک سیاه‌رنگ دارد. وانیل دارای مقداری مواد چرب و مقداری مواد رزینی و املاح آلی و کانی و مواد معطر است که مهمترین آنها وانیلین میباشد. این ماده در آب گرم محلول و در آب سرد کمتر حل می‌شود و در روغن‌ها به خوبی حل می‌شود. مزاج آن را بعضی سردو خشک و بعضی گرم و خشک دانسته‌اند. مردم قدیم اروپا و آمریکا این ماده را بعنوان مقوی و نیرو دهنده‌ی قوای تناسلی و سایر اندام‌های بدن به کار می‌برده‌اند، در صورتیکه وانیل ماده‌ای مضعف و بی‌حال کننده است و چنانچه به مقدار زیاد خورده شود فلج‌کننده اعصاب و اندام‌های بدن و قوای تناسلی است، میل جنسی را ممکن است به ظاهر و به طور موقت تحریک کند اما در کل تضعیف می‌نماید و به خصوص اگر به تنهایی مصرف گردد[1]. شیرینی‌هایی را که به آنها وانیلین می‌زنند باید کمتر مصرف کرد و یا همراه آنها مقداری دارچین و زنجبیل خورده شود تا از مضار وانیلین تا حدودی جلوگیری بعمل آید.
3 چنین خاصیتی در بعضی موارد مرفین بخوبی آشکار است به خصوص در مزاج‌های سرد.
«لاله سرنگون»
«لاله سرنگون»
گیاهی است که به صورت گیاهان زینتی پرورش داده می‌شود و پیاز آن مصرف دارویی دارد و در بیماریهای مفصلی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد هرگاه پیاز لاله سرنگون را با دنبه به مقدار مساوی بکوبند و با مقداری آب بجوشانند آب آن بخار شود و روغن باقی بماند ضماد این روغن به محل درد بیماری سیاتیک (عرق‌النساء) بسیار مفید بوده و در معالجه بیماری مجرب است. البته همراه با مصرف داروهای خوراکی مربوط.
«نارگیل»(گیاهی است از تیره خرما)
«نارگیل»
(گیاهی است از تیره خرما)
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم است.
مشخصات گیاه:
این گیاه در نواحی گرم و مرطوب زمین می‌روید. میوهی نارگیل را به زبان عربی جوز هندی گویند. درخت نارگیل هر چقدر به دریای شور نزدیکتر باشد و آب شور بیشتر به پای آن برسد میوهی آن لذیذتر و شیرین‌ـر و چرب‌تر می‌شود این درخت حدود صدسال میوه می‌دهد. میوهی آن دارای سه پوسته است که مغز در درون این سه پوسته میباشد و مغز تازه آن سفید و شیرین و لطیف و چرب است و پوست سوم آن نیز خوراکی است و تازه و نارس آن دارای مقداری مایع است که این مایع دارای موادغذایی است. روغنی که از میوهی نارگیل گرفته می‌شود بوردوکوکو نام دارد.
خواص ـ‌کاربرد:
مقوی بدن بوده و جسم را فربه می‌کند و حرارت غریزی بدن را زیاد می‌گرداند و مواد سرد و مرطوب و بلغمی و سوداوی را از بدن دفع می‌نماید. از این جهت است که می‌تواند معالج استرخاء و فلج و جنوب و مالیخولیا بوده و خوشبو کننده دهان و نفس میباشد و ضعف کبد را برطرف نموده و کلیه‌ها را قوی و قدرت تناسلی را زیاد و دردمثانه را که از سردی مزاج آن باشد ساکت می‌کند. افرادیکه به کم خونی مبتلا هستند و یا مقداری خون از دست داده‌‌اند می‌توانند مغز نارگیل و یا از شیر داخل پوسته‌ها بخورند یا پوست سوم آن را پودر کرده و با مقداری شکر و مختصری زعفران میل نمایند. هم خون بدن را زیاد می‌کند و هم لاغری را از بین می‌برد، اما پوست سوم آن که بیشتر از محل پرورش به سایر نقاط فرستاده می‌شود، قدری دیر هضم است و زیاده‌روی در مصرف آن قدری صدا را خشن و سینه را زبر می‌گرداند و جهت جلوگیری از این حالت همراه با آن غذاهای سرد مزاج و یا میوه‌های ترش مزه مصرف می‌شود.
«گزنگبین»
«گزنگبین»
از نظر طبیعت:
طبیعت آن معتدل است.
مشخصات گیاه:
صمغی است که از درخت گز به دست می‌آید جهت مصرف آن را در آب جوش، حل کرده و پس از سرد شدن می‌خورند. نوع مرغوب گزنگبین آن است که دانه‌های درشت داشته و آلوده نباشد.
خواص ـ‌کاربرد:
دارویی است خلط‌آور خشکی سینه را برطرف نموده و برای رفع تنگی سینه و گرفتگی صدا نیز مصرف می‌شود. ضمناً ملین مزاج هم هست و افراد گرم مزاج و سرد مزاج می‌توانند از آن استفاده کنند.
(چنانچه با گردو غبار و خاشاک مخلوط شده باشد قابل استفاده نیست)
«آویشن»
«آویشن»
1ـ قال ابوالحسن الاول علیه‌السلام: کان دواء امیرالمومنین علیه‌السلام سعتر و کان یقول: انّه یصیرللمعده خملاً لخمل القطیفه.
ترجمه: از فروغ کافی امام موسی بن جعفر علیه‌السلام فرمودند:داروی امیرالمومنین علیه السلام سعتر (آویشن) بود و میفرمود: رشد پرزهای معده را تسهیل می‌نماید.
2ـ عنه، عن ابی الحسن علیه‌السلام انه شکالیه رطوبه فأمره آن یستف السعتر علی الریق.
ترجمه: از همان کتاب آمده خدمت ابی الحسن علیه‌السلام از رطوبت شکایت نمودم پس او فرمودند که سعتر را کوبیده پودر آن را روی غذا بریزید.
از حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم منقول است ایشان زنیان، سیاه دانه و آویشن را سفوف (پودر) می‌کردند و بعد از لبنیات و طعامی که ضرر داشت می‌خوردند و گاهی با نمک سائیده مخلوط ساخته پیش از طعام می‌خوردند و می‌فرمودند که چون بامداد آن را بخورم از خوردن هیچ‌چیز پروا نخواهم داشت چون تقویت معده می‌نماید و بلغم را می‌برد.
گیاهی است که به فارسی آویشن و درکتاب طب سنتی با نامهای حاشا، اوشن، السعتر، صعتر الحمیر نامیده شده. در مناطق مختلف ایران گونه‌ةای مخلف آن را با اسامی متفاوتی شناخته می‌شود از جمله در همدان آن را آزربه در اطراف تهران آن را آویشن یا آویشم در طالقان زروه در مناطق ترکی زبانی کهلیوتی یا کاکله‌اوتی سایر مناطق صعتر، اشمه کوهی، سی‌سنبر و سوسنبر نامیده می‌شود.
نام انگلیسی: Thyme
نام علمی: Thymus vulgaris (L)
از تقطیر برگهای گیاه در حدود یک درصد روغن Thymol به دست می آید. تیمول با فرمول C10H13OH که دارای ضد عفونی قوی و قارچ‌کشی است و در عطرسازی مصرف دارد.
از نظر طبیعت:
حکمای طب سنتی مانند ابوعلی سینا و بغدادی و دیگران آن را گرم و خشک می‌دانند.
از نظر خواص:
گرم کننده قوی، مدر بول و حیض، عرق و شیر میباشد بازکننده گرفتگی‌های روده و پاک‌کننده سینه میباشد برای تنگی نفس و تقویت معده، کبد، طحال، کلیه‌ةا، هضم غذا و همچنین برای تحلیل آماس و خون منجمد شده در اثر سموم نباتی و حیوانی مفید است. برای بندآوردن خون از سینه و کشتن و خارج کردن انگلهای معده بخصوص انگلی بنام آنکی لوستوما بسیار موثر است. خوردن 10 گرم آویشن مخلوط با عسل و آب گرم برای بیماریهای فلج، لقوه، فراموشی، صرع، تقویت کلیه‌ها و قوه باء مفید است. با خارج کردن بلغم از سینه جهت آسم فوق‌العاده موثر میباشد. دم کرده آن سرفه‌ةای سخت و برونشیت مفید است. حمام آویشن برای تسکین درد مفاصل و کوفتگی عضلات و ایجاد فرح و رفع خمودگی مفید است. آویشن بعنوان سمبل شجاعت قرنها در جوامع بشری حاکم بود. اسراف در خوردن آویشن ممکن است باعث استفراغ، اسهال و عضلات قلب را ضعیف نماید. گاهی ممکن است ایجاد سرگیجه، بروز صداهایی در گوش کند. در صورت بروز عوارض توصیه شده است از دم کرده نعناع استفاده شود. با گسترشی که گونه‌های مفید آویشن در ایران دارند به هیچ‌وجه نیاز به تکثیر آنها نیست. چکاندن یک قطره آن در گوش برای سنگینی شنوایی مفید است.
این گیاه دارای اسانس تیمول و چند ماده دارویی دیگر است و اسانس دیگری به نام کاروکرول.
گیاهی است گرم مزاج، مدر، اشتها‌آور، دافع بخارات و گازهای معده و روده، تسکین دهنده استفراغ دافع ریح الکلیه (بادهای کلیه) و شن‌های ریز کلیه، نقصان دهنده رطوبت مزاج، مقوی اعصاب .
مقدار خوراک: دو مثقال ازدم کرده‌ی آن و از پودر خشک آن نیم مثقال است و اما مصرف آن نباید سالانه باشد چون باعث ورم کبد می‌شود.
«گزنه»(اُنجره= کجیت)
«گزنه»
(اُنجره= کجیت)
روی برگهای و ساقه‌های جوان این گیاه کرکهایی است که این کرکها پر از ماده شیمیایی به نام اسید فرمیک، یا جوهر مورچه میباشد اضافه بر اسید فرمیک مواد شیمیایی دیگری نیز در اندام‌های این گیاه موجود است که خواص دارویی آن را سبب شده‌اند. طبیعت این گیاه را گرم و خشک نوشته‌اند. این گیاه مدر بول و زیاد کننده شیر در مادران شیرده و معرق میباشد. ضمناً برطرف کننده اخلاط معده و شش‌هاست و در نفس تنگی که منشاء‌قلبی باشد اگر برگهای گزنه را طبخ نموده و با ماء الشعیر میل نمایند در باز شدن نفس موثر است. به علاوه این گیاه برای ورم کبدی که از سردی مزاج باشد و برای ورم طحال کاهش قند خون نیز مفید است. اگر برگ تازه گیاه را کوبیده و بر بینی فردی که خون دماغ شده بگذارند و مقداری از عصاره آن را هم در بینی بچکانند در قطع خون دماغ کمک موثری می‌نماید. افرادیکه به درد پهلو و طحال مبتلا هستند از برگ این گیاه را کوبیده و با سکنجبین میل نماینددرد را ساکت می‌سازد. افرادیکه به چرک مثانه مبتلا هستند می‌توانند برگ گزنه و ریشه پوست گرفته شیرین بیان را به طور مساوی مخلوط و طبخ نمایند و پس از صاف کردن مقداری از آب صاف شده‌ی آن را بخورند و مقداری را هم با آب زردک (هویج) در مثانه وارد نمایند تا چرک مثانه و مجرای ادرار را پاک کند ضماد عصاره این گیاه بر ورم‌های محکم سبب تحلیل رفتن این ورمها می‌گردد. اگر مقداری از عصاره این گیاه را با عسل مخلوط نموده و بر قضیب (آلت) و اطراف آن بمالند بسیار محرک میباشد. مضمضه عصاره این گیاه در افرادیکه زبان گنجشک و شراع الحنک آنان ورم کرده سبب برطرف شدن ورم خواهد شد مقدار خوراک از گزنه را دوازده گرم نوشته‌اند. اما خوردن بیش از این مقدار را ممنوع دانسته‌اند.
مخزن‌الادویه:
لطیف کننده خلط‌های لزجه
باز کننده زخم اعضا و کم کننده رومهای سخت ـ ادار آور و حیض آور ـ افزایش دهنده شیر و عرق نشاط‌آور پاک کننده سینه و ریه و معده و باز کننده دهانه رحم و غدد جگر و طحال و آشامیدن آن برگ پخته شده آن با ماء الشعیر جهت بیمارهای سینه مانند آسم و تنگی نفس و پاک کننده سینه از خلط لزجه غلیط و گذاشتن برگ کوبیده آن در بینی قطع خونریزی می‌کند و استفاده واژینال آن به مقدار نیم مثقال بامد بصورت مساوی شدت حیض‌آور است.
ضماد برگ تازه آن جهت حبس بندن آوردن خون ریزی و بند آمدن رحم و تحلیل جوش و باز کردن دمل و زخم چرکی از بین بردن زگیل مخصوصاً با عسل و جهت کشیدگی عصب و با نمک جهت زخم سگ دیوانه (هار) و با روغن موم جهت طحال و پخته آن با روغن زیتون بجهت ورم بناگوش.
و ضماد خاکستر آن با نمک جهت زخم‌های و ریشه آن با ماء الشعیر جهت پاک کردن سینه ریه و تخم آن جهت آسم و سرفه و مجرای تنفس و آب آوردن شکم و خارج کردن آب سفرا و بلغم لزجه و بیماری طحال و کلیه و تقویت باء و با سکنجبین جهت تسکین درد طحال و پهلو و کلیه در یک ساعت.
و پخته شده آن با شیرین بیان جهت پاک کردن مثانه از چرک و آشامیدن آن با تخم کرفس و شیر گوسفند در نهایت تقویت باء و (هیجابان) و با شراب مسهل بلغم و رسیدن بلغم به اعتدال استفاده واژینال آن با عسل مدور حیض میباشد.
برای بی حسن کردن زخم و کوفتگی‌ها از این گیاه استفاده می‌شود (بصورت استعمال خارجی)
از نوع خشک آن بعنوان چای استفاده می‌شود و استفاده چای آن با عسل جلوگیری از عرق بدن می‌نماید در لرزیدن و کلیه بسیار مفید میباشد.
این گیاه روی اسهال خونی و زخم‌های خون دهنده اثر مثبت دارد.
5 تا 10 قطره قطره از تنطور آن که از گل گیاه تهیه می‌شود جهت خونریزی مفید میباشد.
برای اگزما و لکه‌های قرمز پوست جوشانده این گیاه مفید میباشد.
زخم‌های سبز و زخم‌های سوخته و زخم‌های کوبیده شده جوشانده این گیاه موثر میباشد.
در بیمارهای زنان بعنوان قابض می‌شود در انواع این گیاه
در صورت مصرف بیش از اندازه باعث ایجاد توهم می‌شود و این گیاه سختی طحال را از بین می‌رود.
خورده کرده این گیاه با الکل یا شراب و می‌گذارند روی موضع طحال خورده کرده این گیاه با مقدار نمک باعث از بین رفتن ورم می‌شود در نقرس، سیاتالوژی هم مفید میباشد.
آنالیز گزنه تازه محتوی اسید نورمیک، موسی لاژ، نمک‌های معدنی، آمونیاک، اسید کربنیک،آب است اسید فورلیک در گزنه همراه با فسفات (ترکیب فسفری) و مقدار کمی آهن است که بعنوان جایگزین در غذاها می‌تواند اثر درمانی داشته باشد (می‌توان از آتش گزنه استفاده نمود)
استفاده از گزنه:
گرچه در فارموکو انگلیس کاربردی برای آن قائل نیست ولی هنوز در گیاه درمانی موقعیت خود را حفظ کرده و در هموپاتی هم از آن استفاده می‌شود نمونه‌های گیاهی خاصیت قابض کننده دارد و بعنوان یک محرکه تقویت کننده عمل می‌کند و همچنین در درمان آسم از آب یا برگ آن مخلوط با عسل یا شکر می‌توان استفاده کرد که حملات برونشیت و آسمی را کاهش می‌دهد و بخور برگ خنک آن دارای اثر ضد آسم میباشد.
همچنین در بیماریهای صعب العلاج بصورت تزریقی یا با استفاده از تخم آن در حدود 20-30 سی سی با اضافه کردن آن به نوشیدنی از شدت گرما آن کاهش می‌یابد.
پودر دانه گزنه بجهت درمان گواتر استفاده می‌شود.
در گذشته از تخم آن برای گزیدگی مار و زنبور و حشرات و گازگرفتگی سگ و یک ضد سم است بنظر برخی از دانشمندان یک اثر جالب این گیاه این است که ریشه آن می‌توان تب را از بین ببرد.
ترکیباتی از گزنه استفاده می‌شود بر کلیه هم اثر می‌گذارد ولی اثر ضد اداری آن مشکوک است.
اثر آرام‌بخشی این گیاه نیز داراست و آن هم استفاده از ریشه این گیاه بصورت چای میباشد و اثر از بین بردنده ورم را داراست. در درمان دیابت در سال 1926 گزارش شده برای اولین بار مصرف آن همراه با غذا سبب کاهش وزن شده ظرف 3 روز حال عمومی بیمار با بهبود داده است.
اثر تقویتی بر روی مو سر هم داراست.
در یک چارت آب یک مشت گزنه تازه بریزید و دو ساعت عصاره آن را همراه لوسیون به سر بمالند جلوگیری از ریزش می‌کند و مو را نرم می‌کند و براق می‌کند.
اگر در شراب یا آب جوشانده شود برای ریزش مو خوب میباشد.
پودر خشک آن را بیماری 3 تا 6 گرم میباشد.
تازه آن شاداب می‌آورد و به همین دلیل به مقدار زیادی کاربرد دراد این در صورت است که یک چهارم رشد اصلی خود را کرده باشد.
اگر گزنه خنک شود یا در مزرعه یونجه رشد کند دیگر سوزنده نیست و اگر گاو بخورد شیر او را زیاد می‌شود.
در جنگ جرمنها اسبهایی که دل درد می‌گرفتن گزنه به آنها می‌خورند و در مرغ داری هم استفاده میباشد و سبب افزایش تولید تخم‌مرغ می‌شود در وقتی که گیاه خشک می‌شود روغن داخلی کمی افزایش می‌یابد و در سلامت و چاق بزرگ شدن آنها اثر مثبت دارد.
ترک‌ها این گیاه را ساطور می‌کند و در غذا می‌ریزند و با گوشت خوک می‌خورند. در هلند و مصر با جو دو سر و تخم گزنه مخلوط می‌کند و به اسب می‌دهند تا بخورد تا پوست آن براق شود و همچنین در انگلیس 50 نوع غذا با حشرات و گزنه تهیه می‌شود.
عرق گزنه یا جوشانده تازه سبب بسته شدن شیر می‌شود و بعنوان مایه پنیر می‌توان استفاده کرد و بعنوان منعقد کننده در صنایع چوب استفاده می‌شود.
در اتاق‌هایی که تنفس مصنوعی به بیمار داده می‌شود بخور آن مفید میباشد.
برای درمان و بندآوردن تمام خونریزی‌ها استفاده می‌شود و ( هم گیاه و گل آن)
ضمادآن با عسل به ذکر باعث بزرگی آن می‌شود و با مرهم‌ها جهت زخم‌ها و سرطان و به تنهایی جهت از ین بردن ورمها.
دستور ضماد: برگ آن و مالیدن آن با عسل به ذکر و کشاله‌ران تحریک کننده باه میباشد و مزه‌مزه عصاره آن تحلیل برده ورم زبان کوچک میباشد.
پودر و تخم و برگ خشک آن جهت خشک کردن زخم عفونی و سرطان چرکی نافع میباشد و بودن سوزش و درد برای زخم و مضر برای کلیه و دستگاه گوارش و مصلح صمغ عربی و کتیرا و عناب.
مقدار شربت آن تا 5/10 گرم میباشد و زیادی مصرف کردن آن باعث مرگ میباشد و مصلح شربت آن نوشیدن شربت‌های خنک و آبمیوه‌های سرد و چیزهایی لعابدار و مقوی باشد جایگزین آن بید و قردمانا (زیره) و روغن بید.
روغن بید قومی‌‌تر از تخم آن میباشد در قوه باه و اسهال.
گزنه:
1) سوزاننده است هر چه به آن برخورد کند حتی وقتی با کپسول بخورند روده‌های را می‌سوزاند.
2) جذب کننده از عمق بدن (جوشاننده گیاه را نوشیدن بمیزان کم)
3) حل کننده با قوه سوزانندگی ( جوشانده پودر گیاه و تخم گیاه)
4) باز کننده سر دمل و زخم و زخم کننده (مخلوط با آرد گندم بصورت ضماد)
5) ایجاد کمی گرمی (پودر گیاه مالیدن)
6) ایجاد نفخ (پودر گیاه نوشیدن)
7) ایجاد جلاء شدید (براق شدن پوست) [مالیدن پودر گیاه]
8) از بین برنده گوشت اضافی بدون سوزش (پخته گیاه)
9) باز کننده ورم‌های گرم (بیلات)[بطور ضماد مخلوط با سرکه]
10) رفع صلابات (غده‌های سفت و سخت) [بطور ضماد مخلوط با سرکه]
11) رفع غدد سرطانی (تخم گیاه ضماد) همین‌طور [خاکستر گیاه]
12) رفع گزیدن سگ هار (خاکستر گیاه با نمک) و همچنین رفع زخم‌های بد و زخم‌های سرطانی ـ رفع تورم عصب.
13) رفع خون‌بینی (انفسیه برگ گیاه)
14) باز کننده لزجی‌های که رقیق و خالص باشد (تخم گیاه)
15) بیرون کشیدن دندان (ضماد تخم گیاه)
16) رفع ورم پشت گوش [فوجثلا] (ضماد تخم گیاه)
17) پاک کننده سینه (جوشانده گیاه با جو)
«گل قند»
«گل قند»
گل انگبین ( یعنی مخلوط برگ گل با عسل)
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم است.
مشخصات گیاه:
گل سرخ چند نوع است که اکثراً دارای اسانس مخصوص گل سرخ میباشد از میان این‌ها نوعی که تخمدانش تقریباً کوزه‌ای شکل و کشیده است گل محمدی نام دارد بهترین نوع گل سرخ است و آنکه تخمدانش مدور است گل آتشی نام دارد که در ساختن گل قند کمتر استفاده می‌شود.
خواص دارویی:
دارویی است مقوی مغز قوای دماغی خشک کننده رطوبات زیادی بدن و مسهل خولی است برای افرادی رطوبی مزاج و بلغمی مزاج. بعضی افراد بخصوص افراد مسن که در اثر کثرت رطوبات بدن و مراکز عصبی سست و بی‌حال و کم حوصله و کم حافظه شده و یبوست مزاج دارند می‌توانند روزی یکبار بعد از غذا مقداری گل قند مصرف مایند. تا ناراحتی آنان برطرف گردد و همچنین برای افرادیکه آثار و مقدمات فلج اعضاء بدن در آنها هست و یا افرادیکه درد مفاصل رطوبی دارند مفید است.
افراد گرم مزاج باید گل قند را با آبلیمو یا سکنجبین میل نمایند. گل قند یا برگ کل بهر صورتی که خورده شود حرکات دودی روده‌ها را تشدید می‌کند از این جهت است که خاصیت مسهلی دارد. اما افراد زیاد گرم مزاج یا افرادیکه عادت بر اسهالهای صفراوی دارند و افراد مبتلا به ناراحتی وسواس در خوردن گل قند مجاز نیستند.
طرز تهیه:
در ساختن گل قند مقداری گلبرگ گل سرخ را مقداری عسل طبیعی به نسبت یک به دو مخلوط کرده در دو ظرف شیشه‌ای سربسته ریخته در آفتاب گذارند تا سرشته شود سپس در ظروف مربوط به خود ریخته و بعنوان گل قند استفاده می‌کنند.
«فلفل سبز و فلفل قرمز»
«فلفل سبز و فلفل قرمز»
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم و خشک است.
مشخصات گیاه:
این گیاه دارای میوه‌ای قرمز و یا سبز و گاهی نارنجی و یا زرد میباشد و نوع سبز و قرمز آن خیلی شبیه بهم‌اند میوه این گیاه بعلت داشتن یک ماده شیمیایی ینام پیپرین بسیار تند و سوزاننده است و گرد میوه به شدت عطسه‌آور میباشد.
خواص ـ کاربردی:
فلفل را همراه با اغذیه می‌خورند به صورت دارو نیز برای افرادیکه سرد مزاج و رطوبی و بلغمی مزاج هستند مصرف مینمایند فلفل قرمز تندتر و اثر سمی و سوزانندگی‌آش از فلفل سبز بیشتر است. فلفل در اصل جزء اغذیه نیست. میوه این گیاه دارای مقداری ویتامین c و چند ویتامین دیگر است و مقداری نیز اسید کانی و آلی دارد بعلاوه دارای یک ماده محرکی بنام پیپرین بوده و آلکالوئید هتروزئید سمی نیز دارا میباشد خوردن فلفل به مقدار کم مثلاً یکی دو عدد فلفل کوچک آن هم نه به طور استمرار بلکه گاه گاهی برای افرادیکه مزاج سرد و بلغمی دارند مفید است و برای بقیه افراد به خصوص افراد خشک مزاج بسیار زیان آور است.
افرادیکه در خوردن فلفل زیاده روی می‌کنند یا استمرار می‌ورزند به ناراحتی‌های سختی مبتلا می‌گردند که پس از ظهور آثار گوارشی، ورم کلیه، پاره شدن رگ‌های داخل، کبد و یا مثانه و در حالت اول سیاه شدن مدفوع و یا استفراغ خون و در حالت دوم داخل شدن خون در ادرار، ورم کبد، ورم مجاری صفراوی، دمل و زخم‌ها و جوش‌ها مشاهده می‌گردد. افرادیکه آمادگی ابتلای به ناراحتی‌های مذکور را ندارند حق خوردن فلفل سبز یا قرمز را ندارند.
«فرنجمشک (پلنگمشک= ابنل»
«فرنجمشک (پلنگمشک= ابنل»
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم است.
مشخصات گیاه:
گیاهی است از تیره نعناع شبیه به ریحان بسیار خوشبو و شبیه به بوی قرنفل و چون بویش آنقدر شبیه است به بوی مشک آن را فرنجمشک نامیده‌اند.
خواص ـ کاربرد:
این گیاه را به صورت خوراکی یا ضمادی و یا به صورت بوییدن مورد استفاده قرار می‌دهند این گیاه سده دماغی را مرتفع و قدرت بویایی را زیاد، دهان را خوشبو، لثه را محکم، قلب را قوی و خفقان قلب را معالجه و حالت وسواس و ترس را برطرف می‌کند و افراد گرم مزاج آن را با گل بنفشه و یا با مقداری سکنجبین مصرف می‌کنند و مقدار خوراک آن ده گرم است و آب صاف شده آن را می‌خورند.
«غازیاغی (کلاغ‌پا)»
«غازیاغی (کلاغ‌پا)»
مشخصات گیاه:
اندام خوراکی آن برگ گیاه است. طعم برگها قدری تند و قابض و کمی شیرین مزه بوده و مختصری رنگ زرد دارد و ریشه آن تقریباً دایره‌آی شک و گره‌دار است و گره‌ها نیز دایره‌ای شکل‌اند.
خواص ـ کاربرد:
رنگ ظاهر ریشه‌ی گیاه مایل به زردی است ولی چنانچه سائیده شود بسیار سفید و به رنگ سورنجان می‌گردد. طبیعت این گیاه گرم است. بعضی روستائیان جزو سبزیجات مصرف می‌کنند و به صورت کوکو نیز مصرف مینمایند. اما مردم قدیم برای مداوای نوعی کمر درد که ماهیچه‌های آن سخت شده باشند ضمن انداخت پوست دنبه گرم کرده بر کمر، برگ این گیاه را با کله بزغاله که مغزش همراه باش به صورت آبگوشت پخته می‌خورند. ضمناً لازم به تذکر است که این عمل برای سختی و دردناک شدن دیگر ماهیچه‌های بدن نیز مفید میباشد. اگر غازیاقی را از ریشه بیرون آورده و همه اعضاء آن را پس از خشک کردن پودر کرده با مقداری آب بجوشانند تا به قوام آید و شربت حاصل را که در ظرف شیشه‌ای نگهداری کنند و در دردهای مفاصل بر عضو دردناک بمالند مفید بوده و معالجه را تسریع می‌کند.
«طرخون»
«طرخون»
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم است.
خواص ـ کاربرد:
این گیاه را همراه با سبزیجات می‌خورند و در مقدار زیادتر مصرف درمانی نیز دارد.
گیاهی است، دفع کننده گازها و اخلاط بدن، مقوی معده، کم کننده رطوبات اضافه بدن، جویدن آن دهان را خوشبو می‌کند. قدرت دماغ را در برابر بعضی ویروس‌ها مانند: ویروس آبله و باکتری حصبه زیاد می‌کند و چنانچه طرخون خشک را با رازیانه دم کرده میل کنند قدرت اثر آن دو چندان می‌شود.
افراد گرم مزاج نباید در خوردن آن افراط نمایند ضمناً مصرف سالانه آن قدرت جنسی را ضعیف می‌نماید. مقدار خوراک آن خشک شده‌ی آن به صورت دم کرده دو تا چهارمثقال است و به صورت تازه همراه با سبزیجات به طور معمول است. عاقرقرها همان ریشه طرخون است که خواص و مقدار خوراک آن 5 گرم است.
ریشه‌ی آن در لکنت زبان مصرف دارد. کاربرد دیگر آن در لرزش و فلج و در افراد سرد مزاج تقویت نیروی جنسی است.
«زبان گنجشک»
«زبان گنجشک»
از نظر طبیعت:
طبیعت آن گرم است.
مشخصات گیاه:
هر دانه باریک و طویل شبیه به زبان گنجشک است و وجه تسمیه این گیاه به این علت بوده است بیشتر دانه‌های میوه این درخت مصرف درمانی دارد.
خواص ـ کاربردی:
خاصیت اصلی این دارو تقویت و تحریک قوای تناسلی میباشد. در هر دو جنس زن و مرد بعلاوه جهت مداوای پهلو و درد تهیگاهی که از رطوبات اطراف اعصاب باشد و نفس تنگه رطوبی و سرفه مزمن مفید میباشد. در بعضی از زنان نازا که تخمدان‌ها سالم و عمل تخمک‌سازی بحال طبیعی انجام می‌شود اما کیسه رحم به عللی آمادگی پرورش جنین را ندارد و یا لوله‌های اویدوکت که تخمک از آنها به رحم می‌آید ناراحتی‌هائی دارد یکی از داروهائی که این قبیل زنها می‌توانند بخود بگیرند پودر میوهی زبان گنجشک است که بعد از طٌهر (پاکی قاعدگی) بخود می‌گیرند و پس از نزدیکی امکان باردار شدن را زیاد می‌کند (مایه پنیر خرگوش برای این گونه زنها موثرتر است.)
برای گرفتگی عضلات، برگ درخت زبان گنجشک را بکوبند و با سرکه مخلوط کرده بر عضله گرفته شده بمالند گرفتگی را برطرف خواهد کرد.
طرز مصرف:
مقدار خوراک از پودر دانه به تنهایی هشت گرم و اگر با جوزبران با مغز گردو مصرف شود شش گرم است. از دانه زبان گنجشک و جوزبّوا و مغز گردو و عسل معجون لسان العصافیر درست می‌کنند.
«صندل»
«صندل»
مشخصات گیاه:
درخت صندلی سه نوع است یکی دارای جوب سفید نباتی است که آن را صندل سفید و دیگری دارای چوب زرد رنگ که آن را صندل زرد و سومی دارای چوب قرمز است که آن را صندل سرخ گویند.
بهترین نوع آن است که چوبش خوشبو و کم ریشه و محکم و چرب باشد.
خواص ـ کاربرد:
هر سه نوع خواص داروئی دارند که در اینجا نوع سفید آن منظور نظر است و اندام مورد استعمال چوب این درخت است. طبیعت آن سرد و خشک است. دارویی است مفرح و مقوی قلب و مغز و مراکز اعصاب و تقویت کننده قدرت حافظه و از بین برنده اورام است. از این جهت است که به داروهای ضمادی اورام منضم می‌شود. برای سردردهای گرم مزاج صندل سفید را در مقداری گلاب ساییده و بر پیشنانی می‌مالند. در بیماری نقرس در افراد گرم مزاج پودر چوب صندل را با آب برگ خرفه مخلوط نموده و بر عضو ضماد مینمایند. که در این حالات بعضی مواد داروئی موجود در صندل می‌توانند از راه پوست بدن جذب شده و موثر واقع شوند، البته به همراه داروهای خوراکی تجویز می‌شود.
«شکرنی(نیشکر)»
«شکرنی(نیشکر)»
خواص ـ کاربرد:
گیاهی است از تیره‌ی گندم، گرچه شکر نی و شکر تهیه شده از چغندر قند هر دو قندشان ساکاروز است اما خواصشان با هم متفاوت است.
فوائد شکر نی فراوان است که چند نمونه راذکر می‌کنیم: خوردن مقداری شکرنی با روغن بادام شیرین سبب بهبود قولنج ریحی(بادی) و دفع نفخ دستگاه گوارش می‌گردد. ضمناً ضرر شکرنی برای بیماران مبتلا به مرض قند از شکر چغندر کمتر است.
شکر نی بر خلاف شکر چغند ر از پیری زودرس وس سفید شدن بی‌موقع موهای بدن جلوگیری می‌کند. نباتی که از شکر نی می‌سازند برای تسکین سرفه‌های رطوبتی بسیار نافع است.
اگر مقداری شکر نی را با مقداری قطران و سندروس و نوشادر بطوریکه مقدار شکر دو برابر و بقیه از هر کدام یک برابر گرفته بسایند و با کره حیوانی مخلوط نموده و بر بعضی بیماریهای جلدی مانند: قوبا و برص و بعضی زخم‌های دیر علاج پوستی بمالند اثر نیکویی در بهبودی مرض دارد.(قوبا نوعی بیماری شبیه به جذام است و برص لکه‌های سفیدی است با پوست ضخیم که بر سطح بدن ظاهر می‌شود و چنانچه سوزن به آن زده شود، از آن خون بیرون نیامده بلکه مایع زرد رنگ خارج می‌شود) شربت شکرنی با زعفران و گلاب برای تقویت قلب و اعصاب و کم‌خونی و ضعف عمومی بدن در افراد کم خون سرد مزاج و شربت آن با بید مشک جهت تقویت قلب و اعصاب افراد گرم مزاج به کار برده می‌شود. از این شکر می‌توان به جای عسل در ساختن گل قند استفاده نمود.
«شاهدانه»
«شاهدانه»
مشخصات گیاه:
گیاهی است که بوته نر و ماده آن از هم جدا میباشد. برگها و شاخه‌های گلدار پایه ماده این گیاه و گل آذین ماده آن را پس از چیدن که به حالت سبز است از آنها یک نوع ماده مخدر به نام بنگ درست می‌کنند. اروپائیان بنگ را در یک مشروب الکلی ضعیف می‌خیسانند و نوعی مشروب الکلی مخدر به وجود می‌آورند.
ساقه این کیاه دارای الیافی است که در قدیم از این الیاف نوعی پارچه درست می‌کرده‌اند و افرادیکه بیش از حالت طبیعی چاق بوده‌اند با پوشیدن لباسی که از این نوع پارچه درست می‌شده چاقی آنان از بین رفته و به حالت طبیعی در می‌آمده‌اند اما برای سایر افراد مضر است.
ضمناً از الیاف ساقه شاهدانه نوعی کاغذ درست می‌کرده‌اند که با کاغذ ابریشم برابری می‌کرده است. طبیعت این گیاه سرد و خشک است. بعضی از اطباء سنتی آن را معتدل دانسته‌اند.
از نظر طبیعت:
برگ و سرشاخه‌های جوان آن برای افرادی که مزاج‌های گرم و تر دارند، سبب فرح و نشاط آنان می‌شود.
خواص ـ‌کاربرد:
ضمناً دانه این گیاه اشتها‌آور است و عطش را نیز زیاد می‌کند و قدرت جنسی را نیز موقتاً‌تحریک ساخته اما در دراز مدت تضعیف می‌سازد. خوردن زیاد دانه یا دیگر اعضاء این گیاه سبب کندی ذهن و خواب آلودگی انسان و ضعف چشم شده و ایجاد ترس و وحشت در انسان می‌کند که در بعضی افراد مصرف زیاد دانه آن به خصوص اگر خام باشد سبب مالیخولیا می‌شودو کلیه‌ها را نیز تنبل می‌کند و گاهی مقدمه استسقاء را در انسان فراهم می‌سازد.
روغنی که از این دانه گیاه تهیه می‌کنند به صورت مسکن در گوش دردهای شدید به کاربرده می‌شود.
هر گاه عضوی از اعضاء بدن درد عصبی داشته باشد عصاره یا جوشانده برگ این گیاه را بر آن ضماد کنند درد ساکت می‌گردد. دانه شاهدانه استفراغ را ساکت می‌کند و قابض شکم است ضماد روغن حاصل از دانه خام این گیاه برای تسکین دردهای عصبی اعضاء بدن نافع است.
وقتی دانه شاهدانه را به قصد خوردن بو می‌دهند مضار آن تا حدودی از بین می‌رود. دانه‌ی این گیاه برای افراد چاق مضر است، چون چاقی را افزون می‌کند. افرادیکه گاه گاهی بی‌جهت فکر و خیال فاسد و بد می‌کنند شاهدانه برای آنان خوب نیست و اگر به خوردن شاهدانه مدتی ادامه دهند به بیماری روانی مبتلا خواهند شد. حشیش و بنگ را از این گیاه تهیه می‌کنند که دو ماده مخدر و مضرند.
«تاج ریزی پیچ»
«تاج ریزی پیچ»
الدواء من القدر و قد ینفع بادن الله تعالی
دوا از وسایل تقدیر است. به فرمان خدا فایده می‌دهد. «نهج‌الفصاحه1606»
به فارسی «تاجریزی،روباه تربک، انگور روباه، تاجریزی پیچ» و در برخی کتب طب سنتی با نامهای «عنب‌الثعلب، عنب‌الثعلب مجّنن، یاسمین بّری، حلوه مرّه » نام برده می‌شود. در مناطق مختلف ایران آن را با نامهای محلی می‌شناسند، از جمله در گیلان: سیاه تال؛ در نوشهر: پَل چنار و کک ماری؛ در همدان:قلمکار و در آذربایجان: اوزومی، قوش اوزومی نام دارد.
نام انگلیسی: Bitter Sweet و Woodynightshade گفته می‌شود گیاهی است از خانواده‌ی Solanaceae میباشد.
نام علمی: Solanumdulcamaral
مشخصات گیاه:
تاجریزی پیچ، درختچه‌ای است پیچیک‌دار و بالا رونده با ساقه‌های چوبی برگهای آن سبز متناوب و تخم‌مرغی است. گلهای آن به رنگ بنفش در تابستان ظاهر می‌شود. میوهی آن کوچک و تخم‌مرغی به رنگ قرمز برّاق آویزان و دارای تعداد زیادی تخم در داخل آن میباشد.
خواص ـ کاربردی:
قسمت مورد استفاده‌ی تاجریزی پیچ به عنوان دارو، معمولاً‌ساقه آن است که از گیاه بزرگتر از 2 سال گرفته می‌شود و پس از خشک شدن به مصارف دارویی می‌رسد. در تایوان دم کرده‌ی قطعات خشک ساقه‌های گیاه را در موارد روماتیسم مفصلی و بیماریهای قلبی مصرف می‌کنند و بعنوان ضد اسپاسم در موارد آسم و سیاه‌سرفه کاربرد دارد. در هند برای بیماریهای پوستی جرب‌تر، جذام، ناراحتی سیفیلیسی، روماتیسم مزمن و بزرگ شدن کبد، تاجریزی تجویز می‌شود. ساقه‌های آن مّدر، محلل و مخدّر است و ترشحات غدد را افزایش می‌دهد و در موارد روماتیسم و التهاب‌های شدید پوستی و خنازیر مصرف می‌شود.
در طب سنتی از میوهی آن ضماد برای سرطان و غدد استفاده می‌کنند.
«تمشک»
«تمشک»
و برای شما آب را به زمین فرو فرستادیم ... آنگاه ما با آن آب برای شما باغ‌ها و
نخلستان‌های خرما و انگور و میوه‌های گوناگون بسیاری که از آن تناول می‌کنید آفریدیم. (قرآن کریم)
به فارسی به طور کلی «تمشک» و گونه‌های آن که در مناطق مختلف ایران می‌رویند با نامهای محلی خاص نامیده می‌شوند از جمله در رودسر و رامسر «تمشک و تموش»، در نور «لم» در رامیان «تموشی»، در گیلان «ولش، لوش»، در آستارا «هندل»، در کردستان «تورّکّ» در سردشت «دردوک» ، در الوند و اشتران کوه «تودر»، در کتب طب سنتی با نامهای «گیهه کوهی،علیّق،توت شوکی و علیق‌الجبل» آمده است.
نام انگلیسی: Blak-berry و Bramble
گیاهی است از خانواده‌ی Rosaceae جنس Rubus دارای گونه‌های معتددی است که در مناطق مختلف جهان می‌روید.
مشخصات گیاه:
این گیاه به اشکال فراوانی وجود دارد و معمولاً جزء گیاهان بالا رونده محسوب می‌شود. گیاهی است دو ساله و شاخه‌های خاردار آن تنها در سال اول برگ می‌دهد، شکوفه و میوه‌های شناخته شده آن در سال دوم روی شاخه‌های جانبی ایجاد می‌شود. برگها شانه‌ای با 3 یا 5 برگچه است و خارهایی روی دمبرگ آن دیده می‌شود. برگچه‌های آن کرکدار و هر دو سطح آن خشن است. سطح تحتانی پهنک درخشنده نیست و دارای حاشیه‌ی دندانه‌ای است، مزه‌ی برگ آن قابض (گس) است.
از نظر طبیعت:
طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی تمشک از نظر طبیعت مرکب القوا یعنی متعادل است ولی به طور غالب تمایل به طرف سردی و خشکی دارد.
خواص ـ کاربرد:
حکمای طب سنتی معتقدند که تمام اعضای گیاه خنک کننده و خشک کننده است. خونریزی را بند می‌آورد. ضماد برگ آن برای التیام زخم‌های سر و ورم‌های حدقه‌ی چشم نافع است. عصاره‌ی برگ و ساقه تازه‌ی سبز آن با کمی صمغ عربی برای بیماریهای گرم سر و چشم خصوصاً برای زخم و اشک آمدن و ورم‌های چشم نافع است.جویدن برگ یا میوهی آن برای زخم‌های لثه و سستی لثه‌ها و بد بویی دهان و جراحات تازه‌ی دهان مفید است. خوردن آن برگ و ساقه‌ی تازه و سبز آن با کمی صمغ عربی برای تقویت معده و جلوگیری از اسهال مفید است. میوهی آن از سایر اعضا قابض‌تر است و خوردن آن برای تقویت روده‌ها و خوردن پوست ریشه‌ی آن برای خرد کردن سنگ کلیه نافع است. ضماد برگ آن برای تحلیل ورمها و جلوگیری از توسعه‌ی ورم و مالیدن عصاره‌ی میوهی تمشک تازه یا عصاره‌ی گل آن برای خشک کردن زخم‌ها و جراحت‌های تر و جلوگیری از جریات چرک نافع است.تمشک مضر کلیه است و از این نظر باید با شکر خورده شود. مقدار خوراک از عصاره‌ی گل تمشک 14-12 گرم است. دم کرده‌ی برگ و میوهی آن برای سیاه کردن مو بعنوان جانشین رنگ جالب است.
« تودری (قدومه)»
« تودری (قدومه)»
از نظر طبیعت :
اندام مورد استفاده این گیاه دانه‌های آن است که دارای طبیعتی گرم و تر بوده و هر سه نوع آن خواص مشابه دارند.
خواص ـ کاربرد :
دانه‌های این گیاه را افرادیکه لاغری غیر طبیعی دارند در صورتیکه لاغری برای بیماری خاص نباشد برای فربه شدن با شیر گاو مفید میباشد.
این گیاه نیکو کننده رنگ رخسار بوده، باز کننده صدا و تحلیل برنده ورمها نیز می باشد اگر دانه قدومه را بکوبند و با کمی آب مخلوط کنند و بر ورم غده سرطانی بگذارند در بعضی موارد از پیشرفت آن جلوگیری می‌کند گاهی در پشت گوش انسان ورمی پیدا می‌شود که برای این ورم نیز مفید است.
مردم قدیم وقتی که به وسیله جانور گزیده می‌شدند پس از ایجاد شکاف به صورت ضربدر در محل گزیدگی و مکیدن مقداری از سم، مقدار پانزده گرم قدومه را با آب انگور می‌خوردند که در خنثی کردن سم موثر بوده است.
پیاز عنصل (پیاز دشتی ـ پیاز موش ـ اسقیل)
پیاز عنصل (پیاز دشتی ـ پیاز موش ـ اسقیل)
پیاز این گیاه برای اکثر امراض مغز مانند:مالیخولیا، صرع، سردردهای سرد مزاج، سرگیجه، فالج لقوه و فراموشی است و سبب تقویت قدرت بینایی شده و تنگی نفس و سرفه‌های کهنه و آسم را بهبود می‌بخشد و هضم غذا را آسان و تخلیه معده را سریع و سنگ مثانه را متلاشی و دفع می‌نماید و چون سبب سقط جنین می‌گردد زنان باردار از خوردن آن باید پرهیز کنند.
برای دردهای مفاصل: مفید است و افرادیکه موی بدنشان می‌ریزد چنانچه با آب پیاز عنصل بن موها را ماساژ دهند از ریزش مو جلوگیری می‌شود.
برای بیماری آسم: یک برابر پیاز عنصل را با دو برابر عسل طبیعی مخلوط کرده و طبح نمایند و چند نوبت بخورند به جز یک نوع آسم بقیه را مداوا می‌کند. دستور فوق برای دردهای کهنه معده مفید است.
برای بیماری بهق: مغز پیاز عنصل را کوبیده و در سرکه حل کنند و مخلوط حاصل را در حمام به محل بهق بمالند بهقی که با سایر ادویه معالجه نشده بدین طریق زایل می‌گردد.
در اماکنی که موش، مار، مورچه، پشه و مگس زیاد است مقداری پیاز عنصل را بکوبند چون بوی آن در فضا پراکنده شود جانوران مذکور از آن محل دور می‌شوند.
مقدار خوراک پیاز عنصل برای قطع اسهالهای سرد مزاج یک و نیم مثقال است که در روغن حیوانی و نمک بریان کرده و صبح ناشتا بخورند سایر موارد نیز باید پیاز را طبح نمایند و خوردن خام آن توصیه نشده است.
«پونه»
«پونه»
طبیعت این گیاه معتدل است و گیاهی است تقریباً مفرح، بادشکن است و خلط‌آور بوده و ضدعفونی کننده است و بعضی باکتریها و ویروس‌ها نسبت به آن حساس می‌باشند، مانند: میکروب مرض سیاه‌سرفه که برای این بیماری مفید است. عقب‌افتادگی دوره‌ی جنسی زنان را مرتفع و عادت ماهانه را در صورتیکه حملی در بین نباشد باز می‌گرداند، برای آسم و نقرس نیز مفید است. مقدار خوراک از پودر برگ آن پنج مثقال و از گل آن دو مثقال است. در شب ادراری اثر نیکو دارد.
«شوکران کبیر»
«شوکران کبیر»
گیاهی است از تیره جعفری و اقسام مختلف دارد که اکثراً سمی هستند و از میان آنها شوکران کبیر مشهور است که از همه‌ی آنها سمی‌تر است و چون سقراط را با این سم از بین برده‌اند به شوکران سقراط معروف گردیده.
در یونان باستان مجرمین را با این سم از بین می‌برده‌اند و برای اینکه بسیار رنج نکشند عصاره‌ی این گیاه را با شیره‌ی تریاک مخلوط می‌کرده‌اند.
در این گیاه چند ماده‌ی سمی موجود است که یکی از آنها آلکالوئیدی بنام سیکوتین میباشد و نمونه‌هایی در ایران است که سمیت آنها به مراتب از شوکران کبیر کمتر است و به شوکران صغیر معروف است.
« شکر تیغال»
« شکر تیغال»
این گیاه از تیره کاسنی میباشد. شکر تیغال شیرابه قندی است که از گرز یا گل آذین این گیاه ترشح می‌شود. طبیعت این دارو معتدل است و دارویی است باز کننده صدا و برطرف کننده خشونت شش‌ها و تسکین دهنده‌ی سرفه و بخصوص برای سرفه‌های گرم و خشک مفید است.
شکر تیغال را در آب گرم حل کرده و کم کم می‌خورند و سمی نیست و اگر در روز چند مثقال خورده شود مانعی ندارد.
« سوسنبر »
« سوسنبر »
گیاهی است از تیره نعناع دارای اسانس معطر و مقوی میباشد.
طبیعت آن گرم، گیاهی است مفرح و مقوی دستگاه گوارش و دستگاه عصبی ـ برطرف کننده‌ی نفخ شکم ـ مقوی قلب و مغز ـ‌تقویت کننده گلبول‌های سفید بدن و بر طرف کننده عفونت‌ها ـ چون به مقدار بیشتر خورده شود کشنده‌ی کرم‌ها و انگلهای دیگر دستگاه گوارش میباشد.
برای زنانیکه جنین در رحم آنها مرده می‌توان با خورانیدن مقداری سوسنبر جنین مرده را با تحریکات شدید ماهیچه‌ای دیواره‌ی رحم از شکم خارج ساخت. همچنین برای تسکین درد رحم سوسنبر را دم کرده و می‌خورند. مقدار خوراک این گیاه از پودر خشک شده آن مقدار ده گرم است. با مختصری ماست شیرین مخلوط کرده و می‌خورند و با یک استکان از آب برگ تازه آن به عنوان دارو و یا از برگهای تازه آن به قدر معمول و یا از عصاره برگهای آن ده تا بیست مثقال خورده می‌شود. جهت تسکین درد عقرب گزیدگی مقداری سوسنبر را با عسل می‌خورند و برای کم شدن اثر گزیدگی زنبور سوسنبر را با سکنجبین می‌خورند.
خروج جنین مرده از رحم به وسیله سوسنبر: اولاً در بعضی از زنان موثر واقع می‌شود در ثانی باید به مقدار زیاد از برگها و جوانه‌های تازه یا عصاره این اندام‌ها با مقداری شونیز (سیاهدانه) خورده شود.
عنّاب
عنّاب
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: علیکم بالفوا که فانها مصحه للبدن مطرده
بر شما باد بمیوه (توجه کنید) زیرا بدن را سالم مینمایند و غم‌ها را می‌زداید. «طب‌النبی»
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: العناب یذهب بالحمی. عناب گیاهی است که تب را فرو می‌نشاند. «بهار ج62»
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: فضل عناب بر میوه‌جات مثل برتری ما بر سایر مردم است. «بهار ج 62»
به فارسی «عناب» و در کتب مختلف فارسی و طب سنتی با نامهای «عناب، شیلانه، سیلانه، شیلانک» و در گیلان «اون نافّ، سیب کوه، سنجد گرگان، طبرخون،ارج،سنجد جیلان» شناخته می‌شود و میوهی درختی است که «اون ناف دار، عناب،درخت عناب، درخت شیلان، آلمان آغاجی، درخت شیلانک، عناب آغاجی» گفته می‌شود.
نام انگلیسی: Jujube tree و Chinese date گویند. گیاهی است از خانواده‌ی Rhamnaceae میباشد.
نام علمی: Zizyphus Jujuba Mill
مشخصات گیاه:
عناب میوهی درختچه‌ای است به ارتفاع 2-8 متر است. برگهای آن زیبا، کوچک، بدون کرک و شفاف، متناوب، دانه‌دار دارد و شامل 3 رگبرگ طولی است. گل‌هایی کوچک با دمگل کوتاه، به رنگ سبز مایل به زرد و مجتمع به شکل دسته‌های کوچک دارد. میوهی درخت عناب که عناب است و در داروسازی مصرف می‌شود. عناب به رنگ قرمز و به شکل تخم‌مرغی و به درشتی زیتون و طعم آن کمی شیرین و لعابی و دارای بوی ضعیفی است و دارای یک هسته میباشد و دارای پوست سرخ بسیار قشنگی است که پس از خشک شدن چین‌خوردگی‌هایی پیدا می‌کند.
از نظر طبیعت:
از نظر طبیعت طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی معتدل در حرارت و برودت و مایل به رطوبت و طبق نظر شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا کمی سرد است و از نظر خشکی و رطوبت معتدل است.
خواص ـ کاربرد:
در هند از میوه عناب به عنوان داروی لعابدار و نرم کننده‌ِ سینه و بند آورنده‌ی خونریزی استفاده می‌شود و برای تصفیه خون تجویز می‌شود.ریشه‌درخت عناب را برای کاهش تب به کار می‌برند و گرد ریشه‌ی خشک آن را که روی زخم‌ها و جراحت‌های کهنه می‌ریزند، التیام‌بخش است. پوست درخت عناب دارویی برای قطع اسهال است. عناب اثر و طعم داروهای محرک را کاهش می‌دهد. با این توضیح هر وقت از نظر دارویی لازم باشد که از گیاه آکونیت و جنطیانا می‌خورند بهتر است که توأم با عناب خورده شود زیرا اثر سمّی و تحریکی آنها را حتی در حد مجاز مصرف می‌کاهد و باعث می‌شود که آثار مفید و داروی فوق بدون خطر در بدن منعکس شود. عناب به عنوان داروی آرام کننده‌ی اعصاب، مقوی معده، آرامبخش، ملیّن،ضدسرفه و مّدر به کار می‌رود و بی‌خوابی را از بین می‌برد و خواب‌آور است. در مورد خواص آن معتقدند که عناب از عوامل ملیّن و نرم کننده‌ی سینه است و یکی از 4 میوهی سینه‌ای است (عناب، انجیر، مویز، خرما) جوشانده‌ی 50 گرم آن در 1000 گرم آب شربت سینه‌ای خوبی می‌دهد. عناب منضج و اعتدال دهنده‌ی اخلاط غلیظ است و مسهل اخلاط رقیق هم هست. خون را تصفیه می‌کند و مولد خون صالح هست یعنی از داروهای خون‌ساز است. مالیدن آن به تنهایی و یا با هسته‌ی آن التهاب و ورم گرم چشم را تسکین می‌دهد. آشامیدن آب خیس کرده‌ی آن یا دم‌کرده‌ی آن مخلوط با عرق کاسنی یا سکنجبین برای تسکین حدت صفرا و خون مفید است. مقدار خوراک میوهی عناب تا 50 عدد است. مصلح آن کشمش است.
1ـ المکارم:عن علی علیه‌السلام قال: العناب یذهب بالحمی
ترجمه: عناب تب را فرو می‌نشاند.
2ـ عن ابن ابی الخضیب قال: کانت عینی قدابیضت و لم أکن أبصربها شیئاً، فرأیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام فی المنام فقلت: ... فقال: خذالعناب، فدقه فاکتحل به. فأخذت العناب فد ققته بنواه وکحلتها، فالنجلت عن عینی الظلمه و نظرت أنا إلیها إذا هی صحیحه.
ترجمه: از پسر أبی الخضیب گفت: چشم من سفید شده بود و نمی‌توانستم بوسیله آن چیزی را ببینم، پس امیرالمومنین علیه‌السلام را در خواب دیدم پس به او گفتم پس حضرت فرمودند: عناب را بگیر و بکوب و سرمه آنرا به چشم بکش. پس گرفتن عناب را با هسته‌اش کوبیدم و به چشم سرمه کشیدم و بینائی من خوب شد.
3ـ قال الصادق علیه‌السلام: فضل العناب علی الفاکهه کفضلنا علی سائر الناس.
ترجمه: امام صادق علیه‌السلام فرمود: برتری عناب بر سایر میوه‌ها مثل برتری ما میباشد. بر سایر مردم. برگ درخت عناب برای درد چشم گرم سودمند است و میوه آن عناب سبب اصلاح خون می‌گردد و غلظت خون را برطرف می‌نماید.
طبیعت آن سرد است‌ـ تولید کننده خون صاف و لطیف و سالم ـ مسکن التهاب و تشنگی ، سردرد ورم کبد و کلیه‌ها و مثانه ـ معالج ناراحتی‌های حار ریه‌ها و سرفه و آسم، عناب را هم به تنایی مصرف می‌کنند و هم همراه داروهای دیگر در معالجه اسهال تعداد 5 تا 10 عدد عناب خشک را همراه با دانه‌اش خوب ساییده و پودر حاصل را می خورند.
در بیماری حصبه آب طبخ شده عناب را همراه با عرق کاسنی یا با سکنجبین می‌خورند و اگر بیمار سرفه هم داشته باشد باید با جای سکنجبین از عرق نیلوفر استفاده نمایند. مقدار خوراک عناب که گوشت میوه را مصرف و هسته آن را دور بریزند 20 تا 30 عدد است و معمولاً عناب را با سپستان می‌خورند تا باعث سردی معده نگردد. افرادی که پوست بدنشان خارش دارد و یا جوش‌های صفراوی می‌زند می‌توانند آب طبخ شده عناب را با مقداری عرق کاسنی و یا عرق نیلوفر به مدت چند روز و هر دفعه سی عدد عناب و یک استکان عرق کاسنی یا عرق نیلوفر را ناشتا نیم ساعت قبل از صبحانه میل نمایند. از عناب (14) یک قاشق ترنجبین یا شیرخشت و مقداری شکرسرخ را مثل چای دم کرده در خارش استفاده مینمایند.
مصلح عناب کشمش است.
«کاکنج»(عروسک پشت پرده= راجپوتکه)
«کاکنج»
(عروسک پشت پرده= راجپوتکه)
لکل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار
هر دردی را دوائی است و دوای گناهان آمرزش خواستن است «نهج الفصاحه 2253»
در کتب طب سنتی و در بازار دارویی با نامهای «عروسک پس پرده» ، « عروسک پشت پرده»، «کاکنه»، «گیلاس جهودان»، «کچومن» و معّرب آن «کاکِنَج» و عربی آن «جوزالمزج» و «حب اللهو» و به زبان چینی «گیاه فانوس» نامیده می‌شود.
نام انگلیسی: Alkekengy و Groundcherry و Winter cherry نامیده می‌شود، گیاهی است از خانواده‌ی Solanaceae نامیده می‌شود.
نام علمی: Physalisalkekengil
مشخصات گیاه
عروسک پشت پرده گیاهی است چند ساله بلندی آن زیاد نیست و معمولاً از 70 سانتی‌کمتر است. ساقه‌ی آن زاویه‌دار، رنگ پوست آن کمی قرمز، برگها به رنگ سبزه تیره، ناصاف، بیضی شکل نوک تیز و پهن با دمبرگی نسبتاً طویل است که به ساقه متصل می‌شود. گلها منفرد به رنگ سفید مایل به سرخ که در تابستان ظاهر می‌شود میوهی آن بسته است و قرمز رنگ به بزرگی یک فندق و به شکل و ابعاد یک گیلاس که در غلافی کروی شکل واقع شده است. رنگ غلاف یا به اصطلاح پرده‌ی خارجی که میوه در آن واقع شده است ابتدا سبز و پس از رسیدن قرمز رنگ می‌شود. داخل میوه دانه‌های ریز و سفید رنگ جای دارد. گیاه عروسک پشت پرده خاک‌های آهکی را دوست دارد و بیشتر در ایران در دامنه‌های البرز، اطراف تهران، اطراف شمیران، مناطق مرکزی ایران، اصفهان و آذربایجان ودر مناطق شمالی ایران در رودبارکوشک بخصوص زیر درختان زیتون به طور خودرو می‌روید. معمولاً‌از نظر خواص دارویی میوه و برگهای آن مورد توجه است. میوهی آن در حالت تازه بودن شبیه گیلاس است، وقتی که خشک شود مانند عناب می‌شود و از نظر طعم کمی ترش است و برگها و قسمت سبز بٌن میوه تلخ است و موقع مصرف باید بٌن میوه را جدا کرد. برگهای آن مّدر، ضد انگل معده و روده است و برای رفع ناراحتی‌های مجاری ادار و مثانه و در استعمال خارجی برای رفع ناراحتی‌های پوست مصرف می‌شود.
از نظر طبیعت:
کاکنج یا عروسک پشت پرده طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی سرد و خشک است.
خواص‌ـ کاربرد:
در هند از این گیاه به عنوان مّدر و ضد انگل معده و روده استفاده می‌شود. در چین طبق آنچه که در کتاب معروف طب سنتی چین آمده است، از سر شاخه‌ها، برگها، ساقه و ریشه‌ی آن بعنوان تب‌بر کودکان استفاده می‌شود. قطره‌ی عصاره‌ی میوهی آن برای التیام زخم‌های مزمن گوش بسیار مفید است.
شربت عصاره‌ی میوهی آن برای رفع نفس تنگی و رفع تشنگی و سختی تنفس و اخراج صفرا و دفع کرم معده و کرم کدو و رفع بیماریهای کلیه و مثانه و التیام جراحت‌های آنها نافع است و حتی عصاره‌ی میوهی آن اگر خورده شود برای یرقان بسیار مفید است و مّدر است. این گیان دارای ویتامینC است و در مواردی که بدن این ویتامین را کاهش داشته باشد بسیار برای بدن مفید است و در بیماری M.S نیز به کار می‌رود.
>توجه:
1- مقدار خوراک از میوهی خشک ساییده شده آن تا 20 گرم است.
2- مقدار خوراک از عصاره‌ی آن 6-4 گرم است.
3- توجه شود که چون مخدر قوی است این گونه مصرف را باید زیر نظر پزشک صورت گیرد.
گل گاوزبان
گل گاوزبان
ان الله لم ینزل داء الا انزل له دواء علمه من علمه و جهله من جهله الالسام و هو الموت
خداوند دردی پدید نیاورده جز آنکه دوائی بر آن فرستاده
به جز مرگ هر که آن دوا را بداند، بداند و هر که نداند نداند و «سام» مرگ است. «نهج الفصاحه 789»
به فارسی «گل گاوزبان» و «دیم هاج» و در کتب طب سنتی با نامهای «لسان الثور» و «دیمهاج» نامبرده می‌شود.
نام انگلیسی: African borage,Borage,Seabugloss, Bugloss,Anchusa,Ox-tongue گویند.
نام علمی: Borago officinalisl و Anchusa
مشخصات گیاه
گل گاوزبان گیاهی است یکساله با ساقه‌ی راست که ارتفاع آن تا 60 سانتی‌متر می‌رسد و از تارهای خشن پوشیده شده است. برگهای آن که بین 3-11 سانتی‌متر طول تا 5/2 سانتی‌متر عرض دارد. متقابل، بیضوی، خشن و در هر دو سطح پوشیده از تار است. این برگها کامل و یا با دمبرگ کوتاه یا بدون ساقه است. رنگ گل ابتدا آبی مایل به ارغوانی که در حالت پلاسیدگی و خشک شدن بنفش قرمز می‌گردد.
از نظر طبیعت:
طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی گل گاوزبان گرم و تر میباشد و خشک آن گرم و خشک است.
خواص ـ کاربرد:
در چین از گلهای این گیاه بعنوان معّرق و برای نرم کردن سینه به صورت دم کرده مصرف می‌شود. در هند از این گیاه بعنوان مدّر استفاده می‌شود. خیس کرده‌ی آن را برای تصفیه‌ی خون می‌خورند. ریشه آن را کوبیده و له کرده آن را برای تحلیل روی ورمها می‌اندازند، بخصوص روی مفاصل. در ایران از این گیاه بعنوان آرامبخش و برای تنظیم و تقویت کبد و برونشها در موارد زکام و تسکین سرفه، بی‌اختیاری دفع ادرار و به منظور دفع سموم از بدن، می‌خورند. حکمای طب سنتی در مورد خواص آن معتقد هستند که معّرق، مدّر و آرامبخش است. تمام اعضای گیاه بخصوص گلهای آن مفّرح و مقوی اعضای رئیسه‌ی بدن است و مسهل ملایمی برای صفرا و سودا میباشد و برای بیماریهای سوداوی، سرسام و با خود حرف زدن، وسواس، مالیخولیا، خشونت در گلو و سینه، سرفه، تنگی نفس، یرقان و سنگ کلیه و مثانه اثر مفید دارد. دم کرده‌ی آن با نبات یا شکر و یا عسل برای رفع خشونت سینه، قعبه‌ی ریه(نای)، سرفه و تنگی نفس بسیار مفید است.
گل گندم
گل گندم
و برای شما آب را به زمین فرو فرستادیم ... آنگاه ما با آن آب برای شما
باغ‌ها و نخلستان‌های خرما و انگور و میوه‌های گوناگون بسیاری که از آن تناول می‌کنید آفریدیم.
به فارسی«گل گندم» نامیده می‌شود.یکی از قنطوریونها است. نام محلی گل گندم در بلوچستان «گل توکنا» و «کوراق» است.
نام انگلیسی: Cornflower و Bluebottle گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌یCompositae میباشد.
نام علمی: Centaureacyanusl
مشخصات گیاه
گیاهی است یک ساله یا دو ساله، بلندی آن 70-40 سانتی‌متر، ساقه و برگهای آن پوشیده از تارهای پنبه به رنگ مایل به سفید، برگهای آن ریشه‌ای نیزه‌ای و گلهای آن آبی و گاهی سفید است. طبق گل آن در انتهای ساقه ظاهر می‌شود، در وسط آن گلهای کوچک و منظم ولی اطراف آن گلهای درشت نامنظم و اغلب عقیم وجود دارد. میوهی آن سفید و به یک دسته تارهای حنایی رنگ منتهی می‌شود. این گیاه در تمام مناطق نیم کره‌ی شمالی پراکنده است و اغلب در مزارع غلات می‌روید و به همین علت آن را به فارسی گل گندم و به انگلیسی گل ذرت می‌نامند. در ایران در تمام مناطق کشور می‌روید و تاکنون در مناطق شمال ایران در منطقه البرز و اطراف تهران و بلوچستان و خراسان و کرمانشاه شناسایی شده است.
از نظر طبیعت:
گل گندم از نظر طبیعت طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی گرم و خشک است.
خواص ـ کاربرد:
از گلهای گیاه به صورت دم کرده بعنوان مدر در موارد استسقا استفاده می‌شود. به علاوه در سرماخوردگی و خشونت سینه نیز اثر نرم‌کننده و تسکین سرفه دارد. دم کرده ساقه و برگ و گل گیاه اثر تب‌بر دارد و در رفع بیماریهای کبدی و یرقان نیز به کار می‌رود. دانه‌ی گیاه مسهل است. در هند از گلهای آن بعنوان تونیک و محرک و قاعده‌آور استفاده می‌شود. غنچه‌های آن قابض است و در استعمال خارجی و در موارد ورم ملتحمه تجویز می‌شود. از گلهای گیاه به علت ماده‌ی رنگی که دارد برای رنگ کردن برخی از مواد غذایی می‌توان استفاده کرد.
گل حسرت ـ سورنجان
گل حسرت ـ سورنجان
الطبیب الله و لعلک ترفق بأشیا تخرق بها غیرک «نهج الفصاحه 1922»
طبیب حقیقی خداست شاید چیزهایی برای تو مناسب است که برای غیر تو نامناسب
به فارسی گل حسرت گفته می‌شود و در کتب طب سنتی و در بازار دارویی «سورنجان»،«عکنه» و «سورنگان» نامیده می‌شود.
نام انگلیسی: Colchicum گویند گیاهی است از خانواده‌ی Colchicaceae است.
نام علمی: گل حسرت زیبا که به «سورنجان شیرین» Colchidumspeciosumstev معروف است و گل حسرت کرمانی که به «سورنجان تلخ» Colchicumluteum Baker معروف است.
مشخصات گیاه:
گل حسرت‌ها گیاهانی هستند چندساله که در چمنزارها و مراتع مرطوب و خاک‌های سبک می‌رویند وجه تشخیص آنها با پیاز غده مانند سفت زیرزمینی آنهاست که از یک غشای متورم که ادامه‌ی ساقه هوایی گیاه است، پوشیده شده و عده‌ای از ارقام گیاه سیاه رنگ است و در حقیقت تورم ریشه‌ی پیاز نیست که مانند پیاز رسمی ورقه ورقه داشته باشد، بلکه تورم سفتی آن را تشکیل می‌دهد، مانند: پیاز یا غده زعفران برگهای آنها باریک،دراز، خطی، بیضی شکل و نوک تیز و معمولاً در بهار ظاهر می‌شوند، چه در گل حسرت‌هایی که گلهای آنها در پائیز ظاهر می‌شود و یا‌آنهایی که در بهار بیرون می‌آید. گلها معمولاً به طور منفرد و یا 3-2 گل از زمین خارج می‌شوند. ظاهراً شبیه زعفران هستند ولی فرق عمده‌ی آنها این است که گلهای گل حسرت 6 پرچم یا آلت مذکر یا آلت نر دارد، در صورتی که زعفران 3 تا پرچم داردو به علاوه تورم ریشه یا پیاز زعفران کوچکتر و تقریباً مدور است. در صورتی که تورم ریشه در گل حسرت دراز میباشد و معمولاً برگها و میوهی گل حسرت‌ها در فصل بهار در فاصله‌ی اردیبهشت تا خرداد روی گیاه دیده می‌شوند. محفظه‌ی میوه آن دارای 3 خانه است و در هر خانه 70-50 دانه وجوددارد که ریز به قطره 2-1 میلی‌متر و طعم آن تلخ است.
از نظر طبیعت:
گل حسرت از نظر طبیعت طبق نظر و رأی حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است و عده‌ای معتقد هستند که گل سفید آن از نظر حرارت معتدل است.
خواص ـ کاربرد:
خوردن گل سفید به صورت داخلی تجویز می‌شود، مسهل اقسام بلغم است و اخلاط لزج را از اعماق بدن خصوصاً از مفاصل بیرون می‌کشد و برای معالجه‌ی یرقان و ورم طحال مفید است. اگر با صبر خورده شود برای سیاتیک و نقرس بسیار نافع است.
در هند و ایران از غده‌ی گیاه به مقدار محدود در استعمال داخلی به عنوان بادشکن، مسهل، افزایش‌دهنده‌ی نیروی جنسی، نیرو بخش و برای معالجه‌ی نقرس و روماتیسم و در موارد بیماریهای کبد و طحال و در استعمال خارجی از ضماد آن برای کاهش التهاب و درد استفاده می‌شود. در ضمن ضماد آن با زعفران و تخم مرغ در تسکین درد استخوان و تحلیل ورم‌های سفت و با سرکه برای درد مفاصل و آرتروز مفید است. گل حسرت «سورنجان» برای معده مضر است و ایجاد دل پیچه و ضعف در معده و کبد می‌نماید. در طب جدید یکی از داروهای ضد سرطان است.
گل سنگ
گل سنگ
یارب ارحم ضعف بدنی و رقّه جلدی و دقّه عظمی
پروردگارا بر بدن ضعیف و پوست نازک و باریکی استخوانم رحم کن
از گل سنگ‌ها میباشد به فارسی «لیکن» و «سنگ حنا» و «گل سنگ» و در کتب طب سنتی با نامهای عربی «حزاز» و «حزاز الصخر» آمده است به عربی مصری «حنا الفریش» نامند.
نام انگلیسی: Icelandmoss گفته می‌شودگیاهی از گل سنگ‌ها است.
نام علمی: Cetraria Islandica Ach
مشخصات گیاه:
حزاز یا سنگ حنا گل سنگی است دارای ریشه‌های پهن و منبسط روی سنگ شبیه برگ، انشعابات آن با کناره‌های قوشسی و مژه‌دار است. وقتی به قسمت علفی شکل آن دست مالیده شود به نظر چرمی و خشن می‌رسد. طعم گل سنگ تلخ و لعابدار است و دارای بویی ضعیف میباشد.
از نظر طبیعت:
طبق نظر و رأی حکما طب سنتی گل سنگ «حزاز» سرد و خشک است.
خواص ـ کاربرد:
علت اینکه گل سنگ را حزاز می‌گویند به این جهت است که یکی از خواصش معالجه‌ی بیماری حزاز است (حزاز یا قو با بیماری پوستی خارش‌داری است و نوعی از اگزما و یا Tetter میباشد) گل سنگ «حزاز» را اگر به دست بمالند دست رنگ حنا می‌گیرد و به این جهت آن را سنگ حنا می‌نامند، اگر گل سنگ را در آب 24 ساعت بخیسانند از تلخی آن کاسته می‌شود و مرسوم است که در آلمان این گیاه را بعنوان مقوی برای دوران نقاهت بیماری، رفع سرفه، ناراحتی‌های ناشی از یبوست، آسم مرطوب، تقویت مسلولین طی دوران معالجه، رفع لاغری، قطع اسهالهای مزمن و رفع زردی دختران جوان به کار می‌رود و بسیار مفید است.
« شاهتره »
« شاهتره »
به فارسی شاهتره و در کتب طب سنتی با نامهای شاهتره و بقله الملک و شاهترج نامبرده می‌شود به هندی پیت پاپارا گویند.
نام انگلیسی: Fumitory نامند و گیاهی از خانواده Fumariaceaeجنس Fumaria میباشد.
نام علمی: Fumariaparviflora Lam
مشخصات گیاه:
گیاهی است یکساله و علفی، برگهای آن سبز غبارآلود و کوچک، خیلی بریده بریده و نواری گلها نامنظم به رنگ سفید و خوشه‌ای میوه آن کروی کمی گوشتی تکثیر این گیاه از طریق کاشت بذر آن صورت می‌گیرد.
از نظر طبیعت:
طبق نظر و رای حکمای طب سنتی مرکب القوی است یعنی در حرارت معتدل و خیلی خشک است. عده‌ایی آن را گرم و خشک می‌دانند ولی ابوعلی سینا آن را کمی سرد هم گفته است.
خواص ـ کاربرد:
معتقدند که باز کننده انسداد کبد و طحال و مقوی این دو عضو است و مسهل اخلاط سه گانه خصوصاً سودا و تلخی صفرا و سودای سوخته است. خون را صاف می‌کند، مدر است. اشتها را تحریک می‌کند. خشک آن برای معده قویتر از تازه آن است برای تب، بیماریهای سوداوی، بیماریهای جلدی و تقویت ریشه دندان مفید است. برای رفع یرقان و بیماریهای پوستی نظیر جرب و خارش سفید است . عرق شاهتره از اسهال جلوگیری می‌کند. مالیدن عصاره شاهتره به چشم برای تقویت دید چشم و ممانعت از ریختن اشک زیاد مفید است. مضمضه عرق شاهتره برای التیام جراحت کام، دهان و زبان و استحکام لثه و ضماد آن با حنا برای معالجه جرب و خارش پوست مفید است. شاهتره مضر ریه است از این نظر باید با کاسنی خورده شود. در کاهش غلظت خون (هموگلوبین) به تجربه موثر بوده است. (تقریباً روزی 3 استکان)
گیاهی است علفی و کوچک قد با برگهای ریز و با بریدگیهای ریز و سبز مات، گلهای کوچک به صورت خوشه انتهایی به رنگ بنفش مایل به قرمز است. از اولین گیاهان شناخته شده است.
طبیعت آن معتدل، اطباء ایرانی آب جوشانده برگهای آن را یا مایعی را که از برگهای تازه آن می‌گیرند، برای شستشوی زخم‌ها به خصوص زخم‌های سوداوی و جرب استفاده مینمایند. به تنهایی خوردن آن برای معده و شش‌ها نافع نیست. مگر آنکه همراه کاسنی میل کنند، که در این صورت مدر صفرا خواهد بود.
در عصاره این گیاه ماده‌ای موجود است که زهر زنبور را خنثی می‌نماید، لذا ضماد عصاره تازه آن در محل گزش زنبور درد را نقصان می‌دهد. شاهتره را می‌توان همراه با جوشانده‌هایی نظیر گل بنفشه، عناب، سپستان و تخم گشنیز و یا با منضج‌های گرم مزاج مصرف نمود. جوشانده شاهتره یکی از داروهای بسیار خوب است برای افرادیکه عطش فراوان دارند.
در کاهش هموگلوبین هماتوکریت بیماران با غلظت خون موثر بوده است.
چکاندن قطره عرق آن در چشم برای تقویت دید مفید است.
در آلرژی، تقویت کبد، معده مصرف شده و مضمضه آن برای سوزش زبان و کام مفید است. به جای نوشابه با کاسنی می‌توان مصرف کرد.
مقدار خوراک آن از پودر 25 ـ 15 گرم، از عرق 30ـ15 گرم و از جوشانده‌ی آن 150 گرم است.
« شیح (در منه کوهی= ساریقون)»
« شیح (در منه کوهی= ساریقون)»
گیاهی است از تیره مینا و دارای گلی تقریباً خوشبوو تلخ مزه است.
شیح ارمنی بهترین نوع آن است که دارای برگهای کوچک و نازک شبیه به برگ سداب کمی مایل به زرد و گل آن زرد و سرخ میباشد و نوعی که برگهای پهن و گل قرمز دارد، شیح خراسانی یا ترکی نام دارد.
طبیعت آن گرم و خشک است. این گیاه بهترین داروی دفع اقسام انگلها از بدن و برطرف کننده بلغم و اخلاط مضّر و زیاد بدن است و سم عقرب و سایر گزندگان را که سموم بارده دارند خنثی می‌کند. مقدار خوراک آن برای افراد بالغ هشت گرم است و افرادیکه ناراحتی معد0ه و یا ناراحتی‌های عصبی دارند در زیاد خوردن آن مجاز نیستند، مگر با مقداری مصطکی، چون از شدت اثر آن می‌کاهد این دارو هم صورت خوراکی و هم ضمادی دارد.
ضمناً لازم به تذکر است که این گیاه را هنگام مصرف جوشانده و آب صاف شده را می‌خورند یا ضماد می‌کنند و چون قدری سمی است مصرف آن دقت کافی می‌خواهد، در کاپیتولهای (گلهای) گل درمنه مقدار 25% تا 1% ماده شیمیایی سانتونین موجود است که این ماده بهترین داروی کشنده و دفع کننده کرم‌های لوله‌ای دستگاه گوارش است.
گیاه داروئی کاسنی
کاسنی
قال رسول الله صل الله علیه و آله: ما من ورق الهند باءالاعلیها قطره من الماء الجنه
برگی از کاسنی نیست مگر آنکه قطره‌ای از آب بهشت بر آن است.
نام علمی: Cicihorium endivia (L)
در کتب طب سنتی با نامهای «هندبا» «کاسنی تلخ» «کاسنی وحشی»«کاسنی صحرائی» نام برده شده است به انگلیسی Chicory گفته می‌شود.
تقریباً در اغلب مناطق ایران می‌روید در دامنه‌های البرز، راه قزوین، اطراف تهران، ارومیه، رشت، لاهیجان، فارس، بلوچستان،آبادان و خراسان انتشار دارد.
طبیعت کاسنی:
کاسنی از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گیاه تازه آن سرد وتر است و اجزای گرم و لطیفی نیز دارد که طبق نظر حکمای طب سنتی با شستن برگ از بین می‌رود به همین دلیل است که توصیه می‌شود برگ تازه کاسنی نباید شسته شود و در این صورت متعادل است.
خواص دارویی:
کاسنی مسکن حدت حرارت خون و صفرا و تشنگی است. استفاده از ضماد برگ کاسنی بصورت تنها یا با سرکه برای سر دردهای گرم صفرائی مفید است. اگر برگ آن با صندل سرخ و سرکه و گلاب مالیده شود برای مخملک خوب است. ضماد کوبیده آن برای ورم و درد چشم مفید است. آشامیدن آن جهت از بین بردن گرفتگی (غده) در کبد و طحال و یرقان و احشاء و عروق و تقویت کبد و تسکین التهاب معده کاربرد دارد. گفته می‌شود هر چه بیشتر تلخ باشد در رفع ناراحتی‌های کبد موثرتر است.
کاسنی: محافظ بدن در مقابل عفونت‌ها و سموم و زهرهاست.
از امام صادق علیه‌السلام: کاسنی از مهمترین گیاهان داروئی است. بر شما باد به مصرف کاسنی که منی را زیاد می‌نماید و فرزند را زیبا می‌کند و گرمی ملایمی دارد و در تشکیل فرزند پسر موثر است.
شخصی گفت با امام صادق علیه السلام در سر سفره بودیم که شخصی کاسنی را کنار گذاشت، فرمودند: آیا شما می‌پنداری سرد است بلکه معتدل است و فضیلت آن بر گیاهان مانند برتری ما بر سایر مردم است.
1ـ قال رسول الله صلی‌الله علیه و آله و سلم: ما من ورقه من ورقه الهندیاء. الا علیها قطره من ماء الجنه.
ترجمه: پیامبر صلی الله علیه و آلمه و سلم فرمود: هیچ برگی از برگ کاسنی نیست مگر اینکه بر آن قطره‌ای از آب بهشت باشد.
2ـ قال ابوعبدالله علیه السلام: علیک بالهندباء فانه یزید فی الماء و یحسن الولد و هو حارلین یزید فی الولدالذکور.
ترجمه: امام صادق علیه‌السلام فرمودند: بر شما باد به مصرف کاسنی که آن منی را زیاد می‌نماید و تولید فرزند را بخوبی سبب می‌شود و گرمی مطبوعی که در آن میباشد در تولید فرزند پسر موثر است.
3ـ قال ابوعبدالله علیه السلام: اماانکم تزعمون ان الهندباء بارده و لیست کذلک، انما هی معتدله، فضلها علی البقول کفضلنا علی الناس.
ترجمه: امام صادق علیه‌السلام فرمودند: آیا شما می‌پنداری آن سرد است بلکه آن معتدل است و فضیلت آن بر گیاهان مانند فضیلت ما بر سایر مردم است.
4ـ قال الرضا علیه السلام : اکل الهندباء شفاء من کل داء. ما من داء فی جوف ابن آدم الاقمعه الهندباء.
ترجمه: امام رضا علیه السلام فرمودند:خوردن کاسنی شفای همه امراض میباشد. هیچ بیماری در شکم فرزندان آدم نیست مگر آنکه کاسنی آن را از بین ببرد.
5ـ عن النبی صلی الله علیه و آله قال: من اکل الهندباء و نام علیه لم یحرک فیه سم و لاسحر و لم یقربه شیء من الدواب حیه و لاعقرب.
ترجمه: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هرکس کاسنی بخورد و بخوابد، سم و سحر در او اثر نمی‌گذارد و چیزی از گزندگان نه مار و نه عقرب به او نزدیک نمی‌شوند.
6ـ عن ابی عبدالله علیه السلام: قال: الهندباء سید البقول
ترجمه: امام صادق علیه السلام فرمودند: کاسنی از مهمترین گیاهان داروئی است.
7ـ عن ابی عبدالله علیه السلام قال: بقله رسول الله صلی الله علیه و آله الهندباء‌و بقله امیرالمومنین علیه السلام البا ذروج و بقله فاطمه علیها السلام الفرفخ.
ترجمه: از امام صادق علیه السلام نقل است گیاه رسول الله کاسنی و گیاه امیرالمومنین علیه‌السلام تخم شربتی و گیاه حضرت فاطمه سلام علیها خرفه است.
8ـ عن ابی جعفر علیه‌السلام قال: الهندباء شجره علی باب الجنه.
ترجمه: امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: کاسنی درختی است که در کنار درب بهشت روئیده است.
9ـ عن الرضا علیه‌السلام قال: علیکم باکل بقلتنا الهندباء قانها تزید فی المال و الولد.
ترجمه: بر شما باد به خوردن گیاه کاسنی که مال و فرزند را زیاد می‌نماید.
10ـ عن ابی عبدالله علیه السلام قال: نعم البقله الهندباء‌و لیس من ورقه الا و علیها قطره من الجنه فکلوها و لاتنفضوها عند اکلها قال: و کان ابی ینهانا ان نقضه اذا اکلناها.
ترجمه: امام صادق علیه‌السلام می فرماید: از بهترین گیاهان کاسنی است و هیچ‌برگی در آن نیست مگر آنکه قطره ای از بهشت بر روی آن چکیده است پس آنرا بدون شستن بخورید و پدرم (امام باقر علیه‌السلام ) از شستن آن نهی نمود.
ریشه و برگ و عصاره برگ این گیاه مصرف دارویی دارد به خصوص در ریشه‌ی این گیاه ماده رزینی مخصوصی به نام شیکورین و چند ماده آلی دیگر موجود میباشد عصاره این گیاه یا جوشانده ریشه‌ی آن تلخ مزه است و هر قدر تازه‌تر و تلخی آن بیشتر باشد اثر دارویی آن شدیدتر است.
این دارو برطرف کننده عطش مفرط بوده ضمناً‌مدر صفرا و کم کننده حرارت بدن میباشد. افرادی که به سردردهای گرم مزاج مبتلا هستند چنانچه آب برگ کاسنی را با سرکه و صندل به پیشانی و سر ضماد کنند سبب تسکین سردرد خواهد شد. اگر در بیماردچار دیفتری آب کاسنی را با آب خیار چنبر و یا آب توت سیاه مخلوط کرده و غرغره کنند میکروب دیفتری را کشته و از توسعه پرده سفید حلق جلوگیری می‌شود. در ناراحتی‌های گرم کلیه و حال هیجان صفراوی و التهاب معده و در استفراغ‌های صفراوی آب کاسنی را با سنکنجبین میل مینمایند. در مواقعی که ریشه کاسنی و برگ کاسنی در اختیار نباشد می‌توان از عرق کاسنی استفاده نمود. ضمناً یادآوری می‌شودافرادی که عادت به استفراغ‌های صفراوی دارند از هر دارویی بهتر برای آنان خیسانیده هلیله زرد است که در گیاه مذکور متذکر خواهیم شد.
«تاجریزی (انگوله)»
«تاجریزی (انگوله)»
میوه آن خوشه‌ای و قبل از رسیدن سیاه می‌شود، میوه آن مانند دانه‌های تسبیح سیاه رنگ و گاهی قرمز است و درون حبه‌ها دانه‌های کوچک موجود است مانند (دانه‌های گوجه فرنگی) طبیعت این دارو سرد و خشک بوده و بیشتر از میوه گاهی نیز از برگ یا ریشه‌ی آن استفاده داروئی می‌شود.دارویی است مخدر و خواب‌آور و برطرف کننده‌ی عطش مفرط، اگر آن را بر ورم‌های گرم مزاج بمالند ورم تحلیل می‌رود. در مداوای ورم‌های پرده های مغز پودر میوهی یا پودر برگ خشک این گیاه را در بینی می‌کشند و مقداری را نیز بخور می‌دهند (همراه آن داروهای ورم‌های دماغ را نیز مصرف کنند) ورم از بین می‌رود. افرادی که ورم در گوش آنان پیدا می‌شود با ضماد آب میوه این گیاه یا جوشانده آن در اطراف گوش و حتی‌المقدور روی ورم سبب تحلیل رفتن ورم میباشد. از پودر خشک شده میوه یا برگ این گیاه داروهای چشمی درست می‌کرده‌اند چون هم معالج و هم مسکن درد بوده است و قدری خاصیت میکروب کشی دارد. برای ورم معده مالیدن عصاره آن بر روی معده و مصرف مقداری به صورت خوراکی ورم را برطرف می‌کند و بعضی از اطباء تنها ضماد نمودن روی معده را کافی دانسته‌اند. مقدار خوراک این دارو 5 مثقال از پودر میوه را با مقداری شکر نی می‌خورند و یا دو مثقال از پودر میوه را با مقداری شکر می‌خورند و چند روزی تکرار می‌کنند. معالجه ورم مقعد: به صورت ضمادی و خوراکی استفاده می‌گردد. اگر مجاری صفراوی ورمی باشد با خوردن این دارو مداوا می‌گردد. اگر میوه این گیاه را همراه با دانه‌هایش خشک کننده سپس پودر کننده خوردن این پودر شن کلیه و مثانه و مجاری ادراری را دفع خواهد نمود. جوان‌های گرم مزاج که بسیار محتلم می‌شوند اگر مقداری از آن دارو را بخورند و یا بر آلت بمالند از احتلام زیاد آنان جلوگیری می‌شود. مقدار خوراک از میوه این گیاه دو تا پنج مثقال و از دم کرده آن تا ده مثقال میباشد. (عصاره غیر مطبوخ آن قی‌آور است.)
«پسته»
«پسته»
مغز میوهی این گیاه دارای طبیعت گرم و خشک بوده و از نظر مواد غذایی غنی و انرژی زیاد تولید می‌کند. ضمناً مقوی قوای تناسلی بوده و زیاد کننده‌ی ماده منی، مقوی بدن، مقوی ذهن، برطرف کننده برودت و ضعف و دردهای کبدی که منشاء رطوبتی دارند. مقوی قلب و برطرف کننده بعضی از خفقان‌های قلب که منشاء رطوبتی دارند. مقوی معده و فربه کننده بدن میباشد. برای افراد از چهل سال به بالا که رو به چاقی می‌روند و سوداتی مزاج‌ها خوردن آن مجاز نیست.
افرادی که راست روده آنان به رخاء «سستی» مبتلا شده و مقعد آنان بیرون می‌آید می‌توانند پوست سفید و چوبی میوه پسته را با مقدار برگ مورد و جفت در آب بجوشانند و پس از نیمگرم شدن در آن بنشینند که بیماری را برطرف می‌کند. مربای پوست پسته چنانچه با شکر نی و زعفران درست شده باشد مقوی اعصاب و برطرف کننده رطوبات و معالج لاغری بدن خواهد بود.
گیاه داروئی زرآوند
زرآوند
و از آسمان آب را فرو فرستاد که بسبب آن بیرون آورد میوه‌های گوناگون
برای روزی شما، پس کسی را مثل و مانند او قرار ندهید در صورتیکه می‌دانید خدا بی‌مانند است.(قران)
در کتب طب سنتی با نامهای «زرآوند» و «زریوند» آمده است. دو نوع معروف دارد یکی را «زرآوند گرد» و به اصفهانی «نخود الوندی» و نوع دوم را «زرآوند دراز» گویند. در برخی مدارک از جمله پارسا در فلور ایران «خربزه ابوجهل» نامبرده است. در طب سنتی ایرانی به طور کلی نوع دراز آن معمولاً مطرح است.
نام انگلیسی: Aristolochia,Birthwort گفته می‌شود.
نام علمی: Aristolochia Longa L. که در بازار دارویی هند «زرآوند طویل» نام برده می‌شود و دیگری Aristolochia rotundal که در بازار دارویی هند «زرآوند گرد» شناخته می‌شود.
مشخصات گیاه:
زرآوند گیاهی است علفی با ساقه زیرزمینی چندساله و پایا. ساقه‌ی هوایی آن کوتاه به بلندی 40-30 سانتی‌متر که در محل اتصال برگها زاویه منفجرای دارد. برگهای آن کامل، متناوب، قلبی شکل و نوک تیز است. گلها که از فاصله‌ی بین برگ و ساقه‌خارج می‌شوند ارغوانی یا صورتی با بوی نامطبوع است. ساقه‌ی زیرزمینی آن کلفت و به ضخامت حدود یک انگشت چاق، رنگ ظاهر آن تیره‌ی مایل به سرخی با طعم کمی تلخ است. مرغوبترین زرآوند آن است که به رنگ زعفرانی و ضخیم باشد و کهنه‌تر از 2 سال نباشد چون که قوت دارویی خود را از دست می‌دهد.
از نظر طبیعت:
زرآوند از نظر طبیعت طبق نظر و رای حکمای طب سنتی گرم و خشک است.
خواص‌ـ کاربرد:
معتقدند که تریاق سموم نباتی و حیوانی است، از جمله برای سم مار کبری تریاق(پادزهر) موثر است.
اگر 5 گرم آن با شراب عسلی خورده شود برای صرع و کزاز و ضعف احشا مفید است و بعنوان مسهل بلغم میباشد و با ایرسا و عسل برای پاک کردن زخم‌های عمیق و التیام آنها نافع است. مالیدن آن به دندان و لثه برای پاک کردن رطوبت‌ها و چرک لثه نافع است. زرآوند برای کبد مضر است از این نظر باید با عسل خورده شود. از گرد آن مخلوط با عسل در مورد بیماری (لوکودرما) که نوعی لک و پیس با برص است، در مصرف داخلی تجویز می‌شود. جوشانده‌ی برگ گیاه را در استعمال داخلی برای فروکش کردن تاول و جوش به کودکان می‌دهند. مقدار خوراک آن 10-8 گرم است. البته مصرف این دارو باید زیرنظر پزشک باشد.
ضماد آن برای محل گزیدگی عقرب و مار و رویانیدن گوشت در محل زخم شده مفید است. در هند ریشه‌ی نوعی زرآوند دراز را به عنوان تریاق (پادزهر) در موارد گزش مار کبری به کار می‌برند.
گیاه داروئی جنطیانا
جنطیانا
امروز هر چه پاکیزه است بر شما حلال شد. «سوره‌ی 5_ آیه‌ی 5»
در کتب طب سنتی با نامهای «کوشاد»، «دواء الحیه» و «جنطیانا» آمده است. در بازار دارویی ریشه‌ی ضخیم آن عرضه می‌شود که به «ریشه ژانسیان» و «ژانسیان» معروف است.
نام انگلیسی: Gentian و Bitter Wort و Bitter root و Yellow gentian می‌شود.
نام علمی: Gentiana Lutael
مشخصات گیاه
جنطیانا گیاهی است چندساله، علفی بلند، دارای ساقه‌ای استوانه‌ای، سبز و قوی به بلندی 5/1ـ1 متر.
برگهای آن سبز، ضخیم، و متقابل که دو تا دوتا بدون دمبرگ به ساقه چسبیده‌اند. شکل برگها مثلثی نوک تیز یا بیضی نوک تیز و موج‌دار است. گلهای آن آبی‌ـ بنفش است. ریشه گیاه ضخیم گوشتی، ساده، یا منشعب به رنگ زرد تیره و قهوه‌ای قرمز که کنج آن اسفنجی، طعم آن بسیار تلخ و بوی آن تند و نامطبوع است. طول ریشه تا یک متر هم می‌رسد و معمولاً‌برای مصرف در طب سنتی از ریشه گیاه 5ـ2 ساله استفاده می‌شود.
از نظر طبیعت:
جنطیانا اشتها‌آور است و معمولاً در دوران نقاهت پس از بیمار‌ی‌ها به صورت خیس کرده در آب مصرف می‌شود و اثر تب‌بر دارد. به طوری که سابقاً در مورد تب مالاریا برای آن خاصیت شبیه گنه‌گنه ولی ضعیف‌تر از آن قائل بودند و در موارد اختلالات خنازیری و روماتیسم مزمن و نقرس و ضعف قوای جنسی مصرف می‌شود. مقدار خوراک از گرد ریشه‌ی جنطیانا 4ـ3/0 گرم قبل از غذا میباشد. در اطفال از مقدار کمتر باید استفاده شود. معمولاً جنطایا را به صورت تنطور و عصاره مصرف می‌کنند. از خیسانده‌ی 5 گرم ریشه در 1000 گرم آب نیز استفاده می‌شود. معمولاً ریشه این گیاه را در پائیز جمع‌آوری می‌شود. ریشه‌ی گیاه تلخ و خنک‌کننده است و برای معالجه بیماریهای کبد، زردی، قرمزی چشم، ورم و التهاب گلو، خشکی و تلخی دهان تجویز می‌شود.