سنای مکی
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لوکان فی شیء شفا لکان فی السناء.
اگر در چیزی شفا باشد در سنا میباشد.
گیاهی است که به فارسی و در کتب طب سنتی با نامهای سنا، سنا مکی و سنای حجازی نامبرده میشود به فرانسوی seneو به انگلیسی senna گفته میشود. گیاهی است که به صورت درختچه و بوته علفی میباشد. سنا چندساله است با ساقههای علفی در هندوستان در پنجاب بلوچستان و در برخی نقاط دیگر مانند ایتالیا و عربستان و در حجاز انتشار دارد. در ایران نیز درجنوب میروید. در کرمان و بندرعباس با نام محلی کوسن و در بلوچستان با نامهای محلی نیلتاک و ساناکوری شناخته میشود به هندی سومانوموکی گفته میشود. سنا درختچهای است دارای برگهای شبیه به برگ حنا و برگ مورد، کمی بزرگتر و از برگ حنا، کشیده و باریک، گل آن زرد مایل به کبود، میوه آن به صورت غلاف کوتاه قوسی و خمیده میباشد.
طبیعت گیاه:
سنا مکی از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است.
خواص داروئی:
در هندوستان از برگها و میوه درختچهی سنا بعنوان ملین و مسهل استفاده میشود. سنا مسهلی است قوی و باید با احتیاط خورده شود زیرا در برخی موارد ایجاد ناراحتی و آشفتگی و به اصطلاح نوعی قولنج مینماید و هر چه یبوست بیشتر باشد قولنج شدیدتر است. برگ سنا اگر مدتی جوشانده شود اثر مسهلی آن کاسته میشود و لذا توصیه میشود که از خیس کرده برگ سنا و یا از دم کرده آن استفاده شود. برای کاستن عوارض جانبی سنا معمول است آن را با گیاه معطر نظیر انیسون، تخم گشنیز، زنجبیل، دارچین و هل مخلوط کرده و میخورند. در گذشته عدهایی از حکمای طب سنتی برگ سنا را با گل سرخ یا قرنفل تجویز میکردند. علاوه بر برگ سنا غلاف میوه سنا نیز خاصیت مسهلی دارد. سنا مسهل بلغم، صفرا، سودا و اخلاط سوخته است و اخلاط را از زوایای بدن بیرون میکشد لذا پاک کننده دماغ و درخشان کننده پوست است و برای بیماری روانی،صرع، سردرد کهنه، درد پهلو، تنگی نفس، سیاتیک، نقرس، تشنج عضله، ریختن مو، جرب، کشتن و دفع کرم معده و رفع شقاق دست و پا، تسکین درد مفاصل حاصل از بلغم و صفرا بسیار نتیجه بخش است. جوشانده سنا در سرکه به حدی که سفت شود برای شستشو و درمان انواع زخمهای جلدی و جلوگیری از ریزش موی سر مفید است. اگر برگ سنا با 4 برابر وزن آن روغن زیتون جوشانده شود تا وزن مجموع به نصف برسد و خورده شود علاوه بر مسهل برای درد کمر و بواسیر نافع است. مقدار خوراکی سنا در صورت تشخیص ضرورت 8-4 گرم است.
جوشانده آن در سرکه برای شستن ریزش مو خوب است.
سنا برای زنان باردار خطرناک است و اگر زنان شیرده بخورند به شیر آنها اثر مسهلی میدهد. سنا را باید در ظرف چینی یا بلور دم کرده چون این گیاه دارای مقداری تانن است وقتی با فلز مجاور شود رنگ آن تیره و تار میشود.
در چسبندگی روده و انسداد کامل مصرف آن مجازن نیست.
سنا را گاهی به تنهائی و گاهی با گل سرخ و در افراد گرم مزاج با آلو بخارا دم کرده و میخورند مقدار خوراک از دم کرده آن دو تا شش مثقال به تنهایی و اگر همراه با گل سرخ باشد بیست گرم سنا و ده گرم گل سرخ را دم کرده و آب صاف شده را میل مینمایند.
جهت معالجه دردهای مفصلی[5] روزی یک مثقال از پودر آن را به مدت سه روز یا یک هفته میخورند. یکی از طرق مصرف سنا همراه با گل سرخ و روغن بادام شیرین است.
معجونی که از سنا و رازیانه و ریوند ساخته میشود بهترین داروی دستگاه گوارش است. (برای برطرف نمودن ترشی معده و سوء هاضمه و نفخ شکم و چند ناراحتی دیگر گوارشی.)
1ـ قال رسولالله صلی الله و آله و سلم: تداووا بالسنا، فانه لوکان شیء یرد الموت لرده السنا.
ترجمه: پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله و سلم فرمودند: بیماران خود را با سنا درمان نمائید، قطعاً اگر چیزی باشد که مرگ را رد کند همانا سنا میباشد.
2ـ امام صادق علیهالسلام قال: رسول الله صلیالله علیه و آله و سلم: بالسنا فتداووا به، فلو دفع الموت شیء دفعه السنا.
ترجمه: حضرت امام صادق علیهالسلام فرمودند که پیامبر السلام صلیالله علیه و آله و سلم فرمودند: بر شما باد مصرف کردن سنا، و مداوا کنید بوسیله آن، اگر چیزی مرگ را دفع نماید پس آن سنا میباشد.
3ـ عن الصادق علیهالسلام قال: لو علم الناس ما فی السنالبلغوا مثقالاً منه مثقالین ذهباً! اما انه أمان من البهق و البرص و الجذام و الجنون و الفالج و القوه و یوخذ مع الزبیب الأحمر الذی لانوی له و یجعل معه هلیلج کابلی و أصفر و أسود أجزاء سواء، یوخذ علی الریق مقدار ثلاثه دراهم و إذا. أویت إلی فراشک مثله و هو سید الأدویه.
ترجمه: اگر مردم منافع سنا را میدانستند هر آینه برای مثقالی از آن دو مثقال طلا میپرداختند و سنا پیشگیر و درمان بیماری پوستی (لک و پیسی) و جذام و جنون و فلج و لقوه میباشد و نسخهی تجویز آن با ترکیب مساوی از هلیلهی کابلی، مویز و هلیلهی زرد و سیاه بیان شده که ناشتا به مقدار ده و نیمگرم پیشنهاد میشود و از مهمترین گیاهان برای درمان این بیماریها از آن یاد شده است.
گیاهی است از تیره گل ارغوان ـ بهترین نوع آن گلهای زرد دارد و نوع حجازی آن است.
برگهای سنا باریک و شبیه به برگ حنا و مورد است. این گیاه چنانچه کهنه و سیاه شده باشد اثر درمانی را از دست میدهد. طبیعت آن گرم و خشک است و مسهل صفرا و کلیه اخلاط و مواد زائد بدن میباشد و مواد زائد را از مغز و ششها و دستگاههای داخلی جذب و از راه دستگاه گوارش دفع مینماید. این دارو برای مداوای بیماریهایی نظیر صرع، جنون، سردردهای کهنه، درد پهلو، نفس تنگی، دردهای مفصلی و نقرس، تشنج ماهیچهای، جوشهای کهنهای که با معالجات سطحی و جلدی مداوا نمیشوند و بیماری وسواس به کار میرود.