منابع گیاهی و میوه ها در طب قدیم
گزیده ای از نرم افزار دایره المعارف سلامت با طبیعتمنابع گیاهی و میوه ها در طب قدیم
گزیده ای از نرم افزار دایره المعارف سلامت با طبیعتگیاه داروئی اسپند در روایات و نسخ آن
«اسپند»
قال امام باقر علیه‌السلام: اسفند را سه بار با آب سرد و یک بار با آب گرم بشوئید سپس در مجاورت سایه خشک کنید، آنگاه با روغن کنجد چربش کنید و میل کنید (جهت درمان تسلسل ادرار مفید است)
با نام‌های فارسی سپند، اسپند، اسفند، اسپنج، سپنج. به عربی بقله الذئب، حُرمل، سداب بری، حرمل گفته می‌شود.
به انگلیسی: Harmel
با نام علمی: Peganum Harmel
دانه اسفند اثر سمی دارد آلکالوئیدهایی نظیر هارمین، هارمالین و هارمالون در دانه اسفند هست.
طبیعت گیاه:
از تجزیه شیمیایی اسفند فرمول زیر بدست می‌آید. هارمین به فرمول
طبیعت اسفند گرم و خشک است. C13H12N2O
خواص دارویی:
دانه این گیاه در طب قدیم بعنوان خواب‌آورـ معرق‌ـ ضد کرم‌ـ‌قاعده‌آور‌ـ اشتها‌آورـ افزاینده‌ی ترشح شیر و مخدر است. مالیدن دم کرده‌ی اسفند برای تقویت اعضاء و رفع سستی و سیاه‌کردن مو مفید است، اگر دم کرده آن با روغن کنجد خورده شود برای رفع بیماریهای کبد و ریه مفید است. اگر اسپند را خیس کرده و بخورند برای تصفیه خون و تحلیل مواد سودائی و برای گرم کردن بدن، رفع استسقاء، یرقان و سیاتیک نافع است. مسهل سودا، بلغم غلیظ و ضد کرم کدو می‌باشد.
بخور اسفند برای درد دندان مفید است. اسفند را برای دفع چشم زخم در آتش می‌ریزند دود آن ضدعفونی کننده قوی است، مالیدن محلول اسفند درد مفاصل را از بین می‌برد. خوردن اسپند قی‌آور است. برای افزایش شیر و قاعدگی به کار می‌رود.
روغن اسپند از نظر طبیعت گرم و خشک است. برای فلج، لقوه، رعشه، سستی، صرع، رفع جنون، درمان فراموشی و پریدگی اعضاء بدن به طرز ناگهانی چه با خوردن وچه یا ضماد آن مفید است . آب پخته آن برای سیاه کردن مو بکار می‌رود.
گیاهدرمانهای دیگر آن را ضد کرم دانسته‌اند در قولنج‌ها و سیاتیک و در دنبالچه و لگن و در اثر فشار لگن و Pubis و آن را خالص کننده ترشحات غلیظ ریه و پاک کننده قفسه سینه و درمان کننده صرع و دفع‌کننده صفرای سوخته (صفرا و سودا) می‌دانند. درد را قطع می‌کند و جریان خون قاعدگی و ادرار را تسریع می‌کند و خاصیت ضدعفونی کننده دارد و خواب‌آور است. مشکلات و پیچیدگی‌های فکری را روشن می‌کند و مقاربت را لذت بخش می‌کند و برای کسانی که بدن و مغزشان به سردی گرائیده است بسیار مفید است.
نیم مثقال (5/2 گرم) از پودر دانه آن در دوازده شب میل شود برای سیاتیک مفید می‌باشد.
برای ایجاد قی (استفراغ) ک یک روش درمانی است: 5/17 گرم در آب بخوبی شسته و خشک کرده[1] و در هاون ریخته یا گوش کوب چوی کوبیده و از الک یا پارچه خشن دانه درشت رد کرده، باقی مانده را در هفتاد و پنج گرم عسل و پنجاه و هفت گرم روغن کنجد مخلوط می‌نمایند که استفراغ آوری قوی است.
درمان صرع با دو قسمت از دانه در سی برابر شراب (امام رضا علیه‌السلام) و یا جایگزین آن جوشیده تا حدی که یک چهارم آن بخار شود روزانه 25 گرم میل شود.
و برای کسی که یکبار باردار شده و دوباره امکان باردار شدن را ندارد مانند دستور بالا (اسفند در شراب) استفاده شود و فقط 3 روز بایستی مصرف شود. (اگر بیش از 3 روز استفاده شود دچار تهوع می‌گردد)
اسفند چون یک بو شوید و خاص خودش را دارد برای آفت‌زدایی گیاهان مفید می‌باشد. کشاورزان و دامداران بزرگ متوجه شده‌آند حیوانات دهی برگهای اسفند را می‌خورند در زمانی که گرسنه هستند (گله‌های گوسفند و شتران و الاغ) که و از برگ و اسفند تغذیه می‌کنند دارای انرژی زیاد هستند و می‌توان تا چند روز چیزی نخورند گرچه در کنار سایر گیاهان سبز قرار دارد اما در بین فارسی زبانان بعنوان مهمترین داروی دود کردنی از آن استفاده می‌کند وقتی در زمستان آن را می‌سوزانند صدای بلندی ایجاد می‌کند و از این خاصیت برای سیگار کشیدن استفاده می‌شود چون بوی مخدر ایجاد می‌کند.
کشیدن دود اسفند به دهان حامل هرمیل و هرامالین و خاصیت ضد درد برای دندان دارد و احتمالاً خاصیت ضدعفونی برای زخمی قائل هستند و یک خاصیت ضد حشره را هم داراست اما دارای اثر روانی نیست مگر در کودکان در مغرب کسانی که با ارواح و جنیان ارتباط دارند در زیر چادر آن را دود می‌کنند و با قرارگرفتن آن که متحمل (حالات روانی) است در صندوق روح اهریمنی را خارج (یه اصطلاح) خارج می‌سازند.
در بخارا برخی از جامدان دانه اسفند را به صورت سیگار می‌کشند.
نام اسفند در اوستا، اسپنتا (که ایرانی‌ها اسونتا می‌گویند) که بیانگر قدرت دهندگی یا یک عنوان مذهبی است که بیان آن چنین است؛ پیامبر صلی‌الله علیه و آله وسلم ما (اسفند را) انتخاب کرد، حضرت علی‌علیه‌السلام آن را کاشت و خانم فاطمه سلام الله علیها آن راجمع‌اوری نمود تا برای امام حسن و حسین علیهم السلام باشد.
اسفند روز شنبه و یکشنبه یا دوشنبه، سه شنبه یا چهارشنبه، پنج‌شنبه یا جمعه رشد کرد. پایین باغ بالای باغ چشم سیاهه، چشم آبیه،
تنقیه آن: برای درد کمر سیاتیک و سردی کلیه مفید است.
عوارض جانبی اسفند مانند شراب مستی‌آور است. دل به هم خوردگی به همراه دارد. دانه اسفند سمی و مخدر.و برای خانم‌های باردار و جنین وبرای گرم مزاجان مضر است.
مقدار خوراک آن غیر از گرم مزاجان بعد از شستشوی لازم 5/1 گرم است، 7 عدد، 21عدد(دوز حداقل)، 40 عدد (متوسط) می‌باشد.
توجه: اسفند سفید همان خردل سفید می‌باشد
ابن ساماجون: دو نوع حارمل داریم یکی سفید یکی قرمز و سفید آن را نوع عربی گویند و به یونانی مولی گویند و نوع قرمز آن اسفند فارسی است. جالینوس آن را گرم و خشک در درجه سوم دانسته است.
از نظر نویسندگان مکتب ودا اسفند، شکوفه گسترده اسفند بعنوان پاگوپارنومل یک گیاه شایع است در آسیا مرکزی و در حقیقت این علف نیست بلکه شبیه آنهاست در نژاد آکاد بنام (سی بوراتور) و در آمریکا بنام تیره ابریشم گرمسیری می‌باشد . (سوارا)
یک ریشه‌ی چوبی دارد اندازه آن تقریباً 2 فوت است و می‌پیچد تا نقطه‌نهایی برگهای آن چند قسمتی است و گلهای آن در پایان ساقه‌ها آن می‌باشد و گلهای آن سفید می باشد و 5 گلبرگ می‌باشند و قطه گلهای نیم اینج می‌باشند ـ وقتی که می‌رسد دانه گیاه 3 قسمتی می‌شود و رنگهایی که پیدا می‌کند. سبز ـ قهوه‌ای ـ قرمز ـ سفید ـ هر قسمت از غوزه 11 تا 15 دانه‌ی قرمز مایل به قهوه‌ای با زاویه‌های مربوط دارد.
در کنار جاده‌ها معمولاً مانند جنگلها دور افتاده زیاد می‌باشد و خیلی خوب نشان داده می‌شو که گسترده‌گی دارد و در یک مستقیم می‌روئید مانند کاروان و مردم آن را برای بویش در پایند برداشت می‌کنند بخاطر اینکه در تابستان این گیاه سبز و شاطب است.
وقتی که دانه‌های آن می‌سد و سوخته می‌شود سرو صدای زیاد ایجاد می‌کند ـ شتران از آن استفاده نمی‌کند ولی حیوانات دیگر آن می‌خورند هنگامی که سبز است. آسیاها به این اعتقاد دارند که این را نباید چیدید و خورد بلکه باید بجهت درمان استفاده کرد. اسفند حامل مواد است که کاربرد روانی دارد مانند هرمیلین ـ در آمریکا جنوبی از این گیاه استفاده می‌شود.
در بین اعراب نام دیگر آن ماگانانا که به معنی ماده ای است که ایجاد دیوانه‌گی می‌نماید در ترکیه سرمموریس و نام دیگری آگی می‌باشد و کلی ایجاد تخلیه می‌کند معرف است در گذشته طب ایرانی‌ها از تخم‌ها اسفند بصورت تزریقی برای ایجاد دیوانگی استفاده می‌کند و عصاره آن در نوشیدنهای برای دندان درد در ایوان مرکزی استفاده می‌شده و خانمی که آن را در جریان یک حادثه خورده بوده بدون آنکه بنشاند و دچار شوکی شده که نمی‌توانسته تکلم کند و در تمام روز خواب بوده است و در مقابل خود یک سری حرکاتی چرخشی داشته است.
بعد از اسلام به اروپایی غرب و اطراف مدیترانه آورده شد. تمام اسامی آن از عرب گرفته شده و در قسمت جنوبی شوروی رشد کرده mogil tomb بنام می‌باشد. عرب زبان قدیم بعنوان گیاهی استفاده می‌کردند بعنوان یک ضد سم به شکل یک نوشیدنی سم اسفند را (مولی)گذشته‌ی چون ریشه آن شیادگل آن سفید است و بعنوان یک گیاه ساکت و آرام از آن صحبت می‌شد.
گیاه اسنفدی در دشت ..... کوچکتر است تا پرورشی آن
با مخلوط عسل و شربت‌ها و تخم مرغ و زعفران ـ رازیانه با این مواد مصرف می‌شود.
[1] طبق نظر معصومین علیه‌السلام: دستور شستن اسفند: سه بار در آب سرد شسته و یک بار در آب گرم و طبق حدیث دیگر چهار بار در آب سرد و دو بار در آب گرم شسته شود و در سایه خشک شود.