گیاه داروئی «تاتوره‌ی علفی»

«تاتوره‌ی علفی»   

 

به فارسی «گوزماثل»، «تاتوره» و «بقم»، «طلانور» (مازندران)‌ و در کتب طب سنتی با نام‌های «تاتوره» و لغات عربی آن «جوزالماثل» و «جوزماثم» و «جوزماثا» آمده است. به فرانسوی Endorme وatramoine atura  وPomme du diadle وDatura وStramoineو Pomme epineuse و Herbe aux soreiees و به انگلیسی Datura و jimson و Stamonium و Thorn apple گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده Solanaceae نام علمی آن (L) Datura و مترادف آن (L) Datura tatula می‌باشد.

مشخصات گیاه

تاتوره علفی گیاهی است علفی یکساله و خیلی سمی. بلندی آن در حدود یک متر و یا کمی کمتر است. ساقه‌ی آن استوانه‌ای، برگ‌های آن ناصاف، پهن به طول 15ـ10 و پهنای 8ـ7 سانتی متر، به شکل مثلث نوک تیز است و در اطراف برگ بریدگی‌ها و شکستگی‌های نامنظم وجود دارد. گل‌های آن درشت و منفرد، بوقی شکل به رنگ سفید یا بنفش است که در اواخر بهار ظاهر می‌شود. بعلت گل‌های زیبا و درشت که دارد، از گیاهان زینتی است و در باغ‌ها و گل‌کاری‌ها کاشته می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه است به شکل تخم‌مرغ، خارج آن خاردار و داخل آن به چهار محفظه تقسیم می‌شود و در حدود 400 عدد دانه‌ی آن در این چهار محفظه قرار دارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر شیمیایی گیاه تاتوره علفی دارای انواع متعدد و الکالوئید است. آلکالوئیدهای مهم آن آتروپین، هیوسین و هیوسیامین می‌باشد. مقدار آلکالوئیدهای موجود در برگ‌های گیاه در حدود 33/0% ـ 22/0% است و تاتوره‌های اهلی پرورشی دارای آلکالوئیدهای بیشتری هستند. تخم‌های دیپلوئیدI دارای 42/0%  آلکالوئید است ولی تخم‌های تتراپلوئیدII دارای 69/0% آلکالوئید است. در دانه‌های خشک آن 33/0% آلکالوئید است و در میوه‌ی آن 038/0% آلکالوئید است که 25 درصد آن آلکالوئید اسکوپولامین است. جمع آلکالوئیدهای گیاه در حدود 5/0 – 3/0 درصد است که قسمت عمده‌ی آن هیوسیامین  همراه با آتروپین و هیوسین می‌باشد. در تخم تاتوره علفی علاوه بر آلکالوئیدهای مختلف در حدود 25 درصد روغن ثابت قابل استخراج شامل داتوریک اسید و یک اسید دیگر است. از برگ تاتوره در اثر فشار بین انگشتان بوی نامطبوعی متصاد می‌شود، طعم آن تلخ و تهوع‌آور است ولی تدریجاً کمی شور می‌شود، دانه‌های له شده نیز بوی نامطبوع می‌دهند. در صنعت با بکار بردن امواج Ultra sound مقدار استخراج آلکالوئید را افزایش می‌دهند. معمول است برای این که حداکثر مقدار آلکالوئید را از گیاه تاتوره استخراج کنند، گیاه را 24 ساعت در تاریکی نگه می‌دارند.

خواص و کاربرد تاتوره

تاتوره گیاهی  سمی است  که اثر درمانی آن به علت دارا بودن مواد موثر مشابه بلادون است و مانند آن باید در نهایت دقت مصرف شود زیرا کمترین غفلت موجبات مرگ را ممکن است فراهم سازد.

در هند از برگ‌ها و دانه‌های تخم تاتوره‌ی علفی به عنوان ضد درد و مسکن و ضدعفونی کننده و مخدر استفاده می‌شود. در مناطق خاور دور از جمله در چین و مناطق همجوار آن از نظر خواص دارویی فرق زیادی بین تاتوره علفی و درختی نیست، در تاتوره‌ی درختی ماده‌ی عامل هیوسین بیشتر و در تاتوره‌ی علفی مقدار آتروپین بیشتر است. ماده‌ی آتروپین نیز مردمک چشم را باز می‌کند و در ضمن موجب کاهش ترشخ بزاق می‌گردد و بعلاوه عضلات مثانه را سست کرده و در نتیجه دفع ادرار را کنترل می‌کند. از تاتوره‌ی علفی در چین برای رفع نفخ،ترشح مفرط اسید، درد کبد، دردهای دوران عادت ماهیانه و همچنین برای قطع عرق‌های شبانه مسلولین در حد مجاز از آن می‌خورند. تاتوره علفی برای آرام کردن حمله‌های سیاه سرفه و همچنین تسکین آسم نیز تجویز می‌شود.

تاتوره از نظر طبیعت طبق رای حکمای طب سنتی خیلی سرد و خشک و از نظر خواص معتقدند که مخدر قوی و ضد درد است. ضد آسم ـ ضد تشنج و ضد عفونی کننده است و برای التیام زخم‌ها مفید می‌باشد. عصاره‌ی گل تاتوره برای رفع درد گوش نافع است. عصاره‌ی دانه و میوه‌ی آن را اگر به قسمت‌های مودار سر  که مبتلا به شوره است بمالند، برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو نافع است، سردردهای خونی و صفراوی مزمن را تسکین می‌دهد و بسیار خواب آور است. ضماد برگ و میوه‌ی آن یا مالیدن روغن تخم آن برای تسکین درد بواسیر و دردهای ناحیه مقعد مفید است. مالیدن دم کرده‌ی آن با سرکه برای تحلیل ورم‌ها و استسقاء و قطع ترشح عرق مفید است. گذاردن برگ له شده‌ی آن روی ورم ملتحمه‌ی چشم باعث تحلیل ورم و تسکین درد چشم می‌شود.

1)   اگر برگه له شده را روی هر ورم یا دمل دیگری بگذارند باعث تحلیل آن می‌شود و برای التیام زخم‌ها نیز مفید است. ضماد آن برای التیام زخم‌های سرطانی و سوختگی‌ها و بواسیر دردناک نافع است.

2)      مقدار خوراک از جرم یا گرد آن از 5  سانتی گرم تا 5/0 گرم است.