مرزنجوش
(مرزنگوش ـ ریحان داوود) مارژورانا ـ مردقوش ـ سمق ـ عتره ـگاورنه
1ـ الطب: عن احمد بن المستعین، عن صالح بن عبدلرحمان، قال: شکوت الی الرضا علیه السلام داء باهلی من الفالج و القوه فقال: این انت من دواء ابی؟ قلت: و ماهو؟ قال: الدواء الجامع، خذمنه حبه بماء المرزنجوش، و اسعطها به فانها تعافی بادن الله تعالی.
بحارالانوارـ ج62 ـ ص 246 ـ باب 87
ترجمه: از احمد بن المستعین ، از صالح بن عبدالرحمان گفت: سوی امام رضا علیهالسلام بیماری که برای اهلش از فلج و لقوه (سکته مغزی) مبتلا شده شکایت کرد. سپس امام فرمود: چرا از داروی پدرم استفاده نمیکنی؟ گفتم: آن چیست؟ فرمود: داروی جامع، از آن یک حبه بگیر و با آب مرزنگوش ایجاد عطسه کن.
2ـ قال، رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : علیکم بالمرزنجوش، سموه فانه جید للخشام، و الخشام داء.
بحارالانوار ـ ج 62 ـ باب نادر فیه کتاب طب النبی صلی الله علیه و آله ـ ص 299
ترجمه: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: شما را به خوردن مرزنجوش سفارش میکنم،آن را ببوئید پس بدرستی که آن بسیار نیکو برای بینی میباشد و گرفتگی بینی است.
گیاهی است از تیره نعناع و از خانواده پونه و آویشن. طبیعت آن گرم است.
بویید مرزنجوش قوای دماغی را تقویت میکند. مستی حاصل از خمر را زایل میسازد. ورم مخاط بینی را برطرف میکند و بخور آن سبب بازشدن بینی میگردد.
خوردن آب طبخ شده آن سبب بهبود زکامهای رطوبی میشود. کشیدن آب طبخ شده مرزنگوش در بینی بیماری لقوه و صرع مفید است. دارویی است مفرح و جهت سینه درد و تنگی نفس نیز مفید میباشد مقدار خوراک آن از پودر یا خود گیاه دم نکرده تا یک مثقال و از دم کرده آن که آبش را صاف کرده میخورند تا هفت مثقال است و مقدار متوسط آن سه مثقال.
خواص مرزنگوش تقریباً شبیه به خواص سوسنبر است. نفخ دستگاه گوارش را دفع و برای قولنجی که در اثر نفخ متمرکز در رودهها باشد نیز مفید است.
خواص گیاه از قانون:
1) نرم کننده اخلاط غلیظ ـ باز کننده رگها، حمل کننده مواد در هضم، قوه برابر روغن حیوانی در بدن ایجاد میکند. (نوشیدن جوشاننده گیاه)
2) رفع سفید شدن عضو بعد از خون گرفتن (آب فشرده با عسل بمالند)(نوشیدن جوشاننده گیاه)
3) رفع کبودی و یا سبزی و یا قرمزی زیر چشم (برگ خشک آن با عسل بمالند)
4) رفع ورم مفاصل (آب جوشاننده با سفید آب مالیدن)
5) رفع در پشت (آب جوشاننده با سفیدآب مالیدن)
6) تفویت گردن در فلج و غیر آن (باعسل بطور ضماد) و مالیدن روغن گیاه
7) رفع سره و لزجی از مغز و رفع درد یک طرف سر از مغز و رفع سردردهای سرطانی (سودایی) و رفع سردردهای رطوبتی در زمان یائسگی (مالیدن روغن گیاه به سر)
8) رفع سردردها که از باد غلیظ است (نوشیدن جوشانده گیاه)
9) رفع درد گوش (چکاندن روغن گیاه در گوش و یا پنبه آغشته گیاه به تمام بدن)
10) رفع آب ریزی و لزجی گوش بترتیب (مالیدن آب جوشانده گیاه به تمام بدن)
11) رفع استسقاء (نوشیدن پخته گیاه) و رفع سختی ادار کردن
12) رفع کشش اعصاب (خوردن و مالیدن جوشانده گیاه)
13) رفع بسته شدن و اختناق رحم (نوشیدن جوشانده گیاه)
14) رفع سم عقرب (ضماد با سرکه)
مصلح آن تخم خرفه میباشد.
بدل آن افشین روی و یا دووزن آن خرماجوز و یا نیم وزن آن فلفل است و گویند بدل دیگر آن ورق یاسمین میباشد.
مرزنجوش: یک گیاه معمولی نیست بلکه جنبه درمانی دارد و این گیاه بوی پرتغال است و در فصلی خاص فقط زمستان در دیگر فصلها پیدا نمیشود این گیاه یک سال میباشد در فروردین کاشته میشود. در اردیبهشت ماه بذرپاشی میشود و 9 اینچ رشد میکند از سطح زمین و به طور ناگهبانی زیاد میشود و جذب آب مینماید در وقت وجین باید احتیاط کرد تا به همراه علف هرزه کنده نشود و برای چیدن این گیاه بایستی همراه با دست برداشت تخمهای آن قابل استفاده میباشد.
مرزنجوش در سایر گیاهان عطر مانند ریحان و شوید و ... در خطر خوردن پرندگان نمیباشد.
از یک اینچی بعد شروع میکنند به بزرگ شدن تا 9 اینج و سپس میرود به سوی گل دادن در ماه شهریور و در این ماه قابل استفاده میباشد علت اینکه اسم دوم آن سوئیت میباشد به دلیل شباهت گلهای این گیاه به پسته شام میباشد.
در فرهنگ تونس به مدت طولانی بودهو به عربی خیز ما میگویند.
این گیاه در خاکها ماماسهای رشد خوبی را دارد.
گیاه مرزنجوش بصورت تقسیم خوشههای آن زیاد میشود.
این گیاه را در خطوط موازی به فاصله دو متری کاسته میشود و بین درختان بادام و زیتون کاسته میشود و در این حالت محصول بهتری میدهد و بهتر است یک بار از گیاه برداشت شود در سال و 10 سانتیمتر بیشتر از ساقه آن نباید برداشت و محصول آفتاب خشک کرد و مقدار تغییر رنگ میدهد و شکنده میشود مقداری بوی آن هم کم میشود.
در سایه اگر آن را خشک کننده بوی آن بیشتر است و شکنده آن کمتر است و خواص آن کمتر میشود.
مصرف پزشکی:
مصرف روغن آن (مرزنجوش) برای در رفتگیها و پاک کننده (ضدعفونی) و به عنوان مسهل استفاده میگردد و پودر آن عطسهآور مصرف میگردد. در بخش عطر درمانی از آن استفاده میشود.
خواص:
این گیاه لطیف کننده میباشد و حلال و باز کننده و جلا دهنده و جذب و عضوهای سر
آشامیدن پخته شدن آن باز کننده غدد سر میباشد و بینیها و برطرف کننده سردرد سرد بلغمی و سودایی و بادی و مالیخویی (علائم توهم و هذایان مننژیت)و قطع کردن زکام (بعلت آن که رطوبت و بادهای سر را در خود حل میکند) و بعد از مستی شراب و جلوگیری از خماری و رفعگرفتگی بینی بو کردن آن مفید است و کشیدن پودر آن در بینی بجهت پاک کردن مغز و لقوه و صرع مفید میباشد.
و مالیدن آن با حنادر حمام بجهت درد سر بلغمی و سودایی مجرب است و روغن مالیدن آن بهبدن بجهت فلج و امراض عصبی سر مانند کزاز و تشنج مفید است و سرمه آن بجهت ابتدا اشک ریختن چشم و ضعف بینایی مفید میباشد و مالیدن مخلوط خشک آن با عسل جهت رفع آثار خون مردگی زیر چشم و جویدن آن و فروبردن آب آن مانع رطوبت میشود و آب دهان (نعول) بجهت دردگوش چند قطره در گوش و دهان بریزید.
گذاشتن پارچه ای که به روغن این گیاه آلوده شدن در گوش و درد دهان و گرم کردن اعضا داخلی و معده و رودهها و از بین بردن بادها طحال و دفع کننده دل پیچه و آب آوردن بدن و سختی ادار و بندآمدن حیض و قولنج بادی و شیاف واژینال باعث باز شدن قاعدگی میباشد و تهیه شربت از گیاه تا 2 مثقال و دم کرده آن تا 7 مثقال جهت درمان استفاده شود مضرر کلیه و مثانه و مصطه آن کاسنی و تخم خرفه میباشد و بدل آن سوسن بر و گویند افسنطین میباشد که بایستی دو برابر وزن آن استفاده شود و نصف وزن آن فلفل وزن آن شاهبنگ.
مالیدن آن باعث فرونشستن ورمهای بلغمی و با بذر بنگ بجهت ورمهای زنانگی مفید میباشد و برای بیضهها و تخمدانها مورد بالا مفید میباشد.
روغن با موم بجهت در گرفتگی و درد اعصابی بجهت نرم اعصاب و در پشت بخصوصاً در بیران مفید است.
با روغن موم با عسل برای ناتوانی و سستی موثر میباشد. در زیبایی با سرکه برای رفع لک و مک و بوی بد عرق و زخم حجامت مفید میباشد.
جهت رفع سم ضماد آن با سرکه بخصوص عقرب زدگی مفید است.
برای دفع حشرات بخور آن و رفع آلودگی هوا و میکروبهای نافع است.
عرق مرزنجوش با روغن زیتون بجوشاند تا آب رفته و روغن بماند بجهت فلج و لقوه و قطره آن جهت باز کردن غدههای گوش و سنگینی گوش و از بین بردن بادها.