ترنجبین

ترنجبین 

به فارسی ترنجبین، ترنگبین، ترانگبین گفته می‌شود، به عربی ترنجبین.

نام انگلیسی: Manna of hedy

نام علمی: Sarun

ماده‌ایی است شیرین از منها که روی گیاه «حاج» «خارشتر» یا خاربزی می‌نشیند. درختچه‌ایی کوچک گسترده روی زمین که بلندی آن از نیم متر تا یک متر خاردار است و کرکهای تیزی دارد غلاف میوه آن کرکدار کمی ضخیم و خمیده اسفنجی و تخمدان آن پوشیده از تارهای ابریشمی است. ریشه آن بسیار عمیق است تا به آب برسد. دانه‌های آن در ابعاد ارزن و به رنگ سرخ است. این گیاه را به آن سبب علف ترنجبین گویند که در فصل گرمای تابستان روی برگ و شاخه‌های آن قطرات سخت ترنجبین به شکل شنبم سفت شده باشد، دیده می‌شود.

خواص ـ کاربردی:

خارشتر یا گیاه «الحاج» از نظ طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است. از نظر خواص معتقد هستند که این گیاه مدر و مسهل است برای سینه بسیار خوب است، جوشانده آن معرق است مالیدن روغن برگهای آن روماتیسم بسیار مفید است. گلهای آن برای بواسیر بسیار مفید است. عرق خارشتر اگر مدتی با مداومت خورده شود برای دفع سنگ کلیه و مثانه تا حدودی موثر است.

ترنجبین از این گیاه بدست می‌آید.

معمولاً در مناطقی که این گیاه ترنجبین نمی‌دهد به مصرف تعلیف دام شتر و بز می‌رسد. به همین جهت این گیاه به خارشتر و خار بز معروف شده است. در مناطقی که این ترنجبین می‌دهد شتر و بز خیلی دوست دارند از آن تعلیف شوند و پرورا هم می‌شوند.

سابقاً مرسوم بود از ترنجبین در خراسان و یزد در کارخانجات ساده قندگیری به طور سنتی قند می‌گرفتند. ولی بعدها چون فروش ترنجبین از نظر داروئی بازار بهتری پیدا کرد فقط بعنوان دارو می‌فروشند.

از نظر خواص ترنجبین طبق نظر حکمای طب سنتی کمی گرم و در عین حال تر می‌باشد. به طور کلی ملین و مسهل صفرا بوده و در مورد سرفه، درد سینه، تسکین عطش و تبهای گرم از شیر خشت لطیف‌تر و موثرتر است. با آب پنیر برای اخراج سوخته با ماءالشعیر برای دفع اخلاط گرم و مخلوط با کره برای بازکردن ادرار در مواردی که ترشخ ادرار بند می‌آید و مداومت در مصرف آن با شیر تازه برای تحریک قوه باء مفید است. برای این کار باید 30 گرم آن را با 200 گرم شیر تازه هر بار بیاشامند.

اگر ترنجبین با آب زیره خورده شود برای صدای شکم که با تب خفیفی توام باشد نافع است.

توجه: خوردن ترنجبین برای بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر و خون ادراری مضر است. ترنجبین برای طحال و اشخاص گرم مزاج مضر است.

برای تهیه: مقدار لازم ترنجبین را در آب جوش می‌ریزند تا حل شود و آب صاف روی آن را برداشته می‌گذارند تا کمی بماند و مواد خارجی آن ته نشین شود و مایع صاف روی آن خوردنی است. اگر صبح ناشتا خورده شود موثرتر است مقدار خوراک آن 35_ 13 گرم است.

شیخ‌‌الرئیس بوعلی سینا معتقد است: ترنجبین شبنمی است که اکثراً در خراسان و ماوراء النهر فرود آید و در مملکت ما بیشتر بر گیاه «حاج» می‌نشیند. تازه و سفیدش خوب است. مزاج آن معتدل و مایل به گرمی است. خواص آن ملین است و زداینده‌، دوای سرفه است و سینه را نرم می‌کند، تشنگی را فرو می‌نشاند. اسهالش ملایم است و صفرا بیرون آورد و داروی اسهالش ده مثقال تا 20 مثقال بر حسب مزاج شخص است.

از نظر شیمیایی:

روشن شده است که در ترنجبین به مقدار زیادی قندساکاروز وجود دارد.

طبیعت این صمغ گرم و تر بوده و داروئی است مدر صفرا و کم کننده تب و برای درد سینه و سرفه نیز مفید است و چنانچه با زیره دم کرده و میل کنند قراقر و صداهای دستگاه گوارش را ساکت می‌کند.

افرادی که جوش‌های آبله مانند در روی بدن دارند که با تب همراه است و همچنین بیمار حصبه‌ای و اسهال خونی و افرادی که در ادرار آنان خون وجود دارد در خوردن آن مجاز نیستند.